Από το 5G των επιχειρήσεων στο 6G και το Διαδίκτυο των Αισθήσεων

Η επόμενη γενιά κινητής τηλεφωνίας, το 6G, είναι υπό διαμόρφωση, ωστόσο, αν ρωτήσουμε έναν απλό χρήστη το πιθανότερο είναι να μην ξέρει τι έχει αλλάξει στην εμπειρία του από το 5G.

Όπως σημειώνει ο διευθύνων σύμβουλος της InCites Consulting, Ιωάννης Νεοκοσμίδης, από τις συζητήσεις που έχει με τους πελάτες του στις πιο εξελιγμένες αγορές 5G του κόσμου, το 5G είναι μια τεχνολογία περισσότερο B2B παρά B2C.  Πιστεύει δε ακράδαντα ότι τόσο το 5G όσο και το 6G θα φέρουν πραγματική επανάσταση στη βιομηχανία και στον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων.

Σύμφωνα με τον κ. Νεοκοσμίδη τo 6G αναμένεται να είναι έτοιμο για εμπορική διάθεση κοντά στο 2030 και μια από τις μεγάλες περιοχές των περιπτώσεων χρήσης του είναι η  ενισχυμένη (enhanced) ανθρώπινη επικοινωνία. Δηλαδή, η χρήση του 6G για καθηλωτικές εμπειρίες και πολυτροπικές επικοινωνίες, προσθέτοντας χαρακτηριστικά αφής και αισθήσεων στη φωνή και την απεικόνιση.

Θα μπορούσαμε να το αποκαλέσουμε το «Διαδίκτυο των Αισθήσεων» σημειώνει χαρακτηριστικά στη συνέντευξη που ακολουθεί ο διευθύνων σύμβουλος της InCites Consulting.

Σε εξέλιξη βρίσκεται η ανάπτυξη του 5G και παράλληλα μιλάμε για το 6G. Ωστόσο, οι απλοί καταναλωτές δεν έχουν αντιληφθεί ιδιαίτερη αλλαγή στην εμπειρία τους με το 5G σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη γενιά κινητής…

Κοιτάξτε, όσον αφορά το 6G, βρισκόμαστε ακόμη αρκετά μακριά από την προτυποποίησή του, πόσο μάλλον την εισαγωγή του στην αγορά, η οποία τοποθετείται κάπου στο τέλος της δεκαετίας, γύρω στο 2030, επομένως για τους καταναλωτές δεν έχει έννοια μια τέτοια συζήτηση, είναι πολύ νωρίς ακόμη και για τους ερευνητές!

Όσον αφορά το 5G όμως, έχετε δίκιο πως η πλειονότητα των παρόχων ανά τον κόσμο που το έχουν λανσάρει, έχουν χρησιμοποιήσει την αρχική του έκδοση (Non Stand Alone – NSA) η οποία «χτίζει»  επάνω στην υπάρχουσα υποδομή 4G, και δεν έχουν λανσάρει αρκετές συγκεκριμένες εφαρμογές που να χρησιμοποιούν τα εγγενή πλεονεκτήματα του 5G, με αποτέλεσμα οι χρήστες να έχουν κάπως μπερδευτεί ή/και απογοητευτεί, καθώς τελικά βλέπουν μόνον υψηλότερη ταχύτητα.

Οι καταναλωτές όμως σε χώρες οι οποίες πρωτοπορούν στο 5G, όπως π.χ. η Νότιος Κορέα, ή οι ΗΠΑ, έχουν πλέον στη διάθεσή τους μια πληθώρα νέων εφαρμογών πχ. Επαυξημένης, Μικτής ή Ιδεατής Πραγματικότητας για μάθηση, διασκέδαση, παρακολούθηση αγώνων ή εκδηλώσεων, κλπ, οι οποίες πραγματικά κάνουν την διαφορά με το 4G.

Εδώ είναι που παίζει ρόλο το 5G StandAlone (5G SA) και το 5G mmwave, καθώς και ο εσωτερικός μετασχηματισμός των παρόχων. Έχει δηλαδή να κάνει τόσο με την δομή του δικτύου που υποστηρίζει τη νέα αυτή γενιά κινητών επικοινωνιών, όπου χρειάζονται μεγαλύτερες επενδύσεις, όσο και με την ικανότητα των παρόχων να μετασχηματιστούν σε κάτι νέο, εφόσον καλούνται πλέον να παρέχουν ολοκληρωμένες υπηρεσίες σε μια ευρεία γκάμα κλάδων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 5G Stand Alone (SA) μαζί με την υπολογιστική άκρου (edge computing) είναι εκείνα τα στοιχεία του δικτύου που πρόκειται να φέρουν την πολυαναμενόμενη χαμηλή χρονοκαθυστέρηση δικτύου, η οποία με την σειρά της θα καταστήσει δυνατή την ανάπτυξη και παροχή εξελιγμένων υπηρεσιών που βασίζονται σε αυτήν. Ταυτόχρονα, το 5G mmwave λόγω των υψηλότερων συχνοτήτων λειτουργίας του είναι απαραίτητο για την παροχή εφαρμογών που απαιτούν ιδιαίτερα υψηλές ταχύτητες τόσο στο downlink, όσο και στο uplink (π.χ. media broadcasting), καθώς και για την κάλυψη πυκνοκατοικημένων αστικών περιοχών και hot spots.

Ωστόσο, όπως πολύ συχνά συζητάμε με τους πελάτες μας και διαπιστώνουμε από τις πιο εξελιγμένες αγορές 5G του κόσμου, το 5G είναι μια τεχνολογία περισσότερο B2B παρά B2C. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι τόσο το 5G όσο και το 6G θα φέρουν πραγματική επανάσταση στη βιομηχανία και στον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων.

Υπάρχει κάποιο ποσοτικό στοιχείο που να μας δείχνει την εξέλιξη της ανάπτυξης των υπηρεσιών 5G στις επιχειρήσεις;

Tο 5G στις επιχειρήσεις, κυρίως μέσω των ιδιωτικών επιχειρηματικών δικτύων και των υπηρεσιών ενισχυμένης κινητής ευρυζωνικότητας (enhanced Mobile Broadband – eMBB) διευκολύνει την εξάλειψη των νησίδων πληροφοριών και οδηγεί στην εισαγωγή νέων, περισσότερο αποδοτικών λειτουργικών και επιχειρηματικών μοντέλων επιταχύνοντας έτσι τον ψηφιακό και πλήρη επιχειρηματικό μετασχηματισμό όλων των κλάδων, τόσο στην παραγωγή, όσο και στα προϊόντα, στις πωλήσεις και στην παροχή υπηρεσιών συνεχούς υποστήριξης. Έτσι, το 5G έχει σημαντικό αντίκτυπο στην αγορά, προσφέροντας νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες για όλους τους εμπλεκόμενους παίκτες.

Σύμφωνα με την πιο  πρόσφατη έκθεση  της Παγκόσμιας Ένωσης Προμηθευτών κινητών επικοινωνιών (Global mobile Suppliers Association – GSA), 1077 οργανισμοί σε 74 χώρες έχουν ήδη αναπτύξει ιδιωτικά/επιχειρηματικά δίκτυα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 44% αυτών των υλοποιήσεων βασίζεται αποκλειστικά ή εν μέρει στην τεχνολογία 5G.

Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, ο κλάδος της βιομηχανικής παραγωγής (manufacturing) έρχεται πρώτος με τεράστια διαφορά από τους υπόλοιπους, όσον αφορά την ανάπτυξη ιδιωτικών δικτύων με 235 υλοποιήσεις (από 118 στα τέλη του 2021). Ο κλάδος της εκπαίδευσης (114 υλοποιήσεις), ακολουθούμενος από τον κλάδο των μεταλλείων (92), την άμυνα και την διατήρηση της ειρήνης (77) και τις εταιρείες παροχής ηλεκτρικής ενέργειας (75) συμπληρώνουν την πρώτη πεντάδα.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι από τους 15 μεγαλύτερους τομείς, οι τομείς με τη μεγαλύτερη ανάπτυξη ήταν ο τομέας των δοκιμών συσκευών και εργαστηρίων ως υπηρεσία (lab-as-a-service), οι θαλάσσιοι λιμένες και οι δημόσιοι χώροι, και μάλιστα με διαφορά, καθώς όλοι αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 10% από το πρώτο τρίμηνο του 2023.

Από τις υποκατηγορίες του κλάδου βιομηχανικής παραγωγής, η πρώτη τριάδα περιλαμβάνει την παραγωγή ηλεκτρικού εξοπλισμού, συσκευών και εξαρτημάτων η οποία έχει τις περισσότερες υλοποιήσεις και μόλις ξεπέρασε την αυτοκινητοβιομηχανία που πλέον έρχεται δεύτερη, ακολουθούμενη από την παραγωγή μηχανημάτων και εξοπλισμού, η οποία παρέμεινε στην τρίτη θέση.

Τι καινούργιο θα φέρει το 6G;

Τo 6G βρίσκεται ακόμη υπό διαμόρφωση, καθώς είναι σε σχετικά αρχικό ερευνητικό στάδιο και αναμένεται να είναι έτοιμο για εμπορική διάθεση κοντά στο 2030. Επομένως είναι πολύ νωρίς για να μιλάμε για συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως πχ, ταχύτητα μετάδοσης δεδομένων, χρονοκαθυστέρηση δικτύου και άλλα σχετικά ΚΡΙs, και πολύ δύσκολο να προβλέψουμε από τώρα τα είδη των χρήσεων του, καθώς η τεχνολογία αναπτύσσεται με γοργότατους ρυθμούς και το τοπίο μεταβάλλεται συνεχώς.

Αυτήν τη στιγμή που μιλάμε, προσπαθούμε να καθορίσουμε σε γενικές γραμμές το είδος των περιπτώσεων χρήσης (use cases) στις οποίες θα χρειαστεί το 6G. Μάλιστα, αρκετά πρόσφατα (24-26 Απριλίου 2023) έλαβε χώρα στο Λονδίνο το «6G Symposium: Beyond the 2023 hype», κατά την διάρκεια του οποίου συζητήθηκαν οι τέσσερις μεγάλες περιοχές των περιπτώσεων χρήσης 6G που επεξεργάζεται σήμερα η βιομηχανία, χωρίς αυτό να σημαίνει πως αυτές θα είναι και οι τελικές. Αυτές είναι:

1. Ενισχυμένη (enhanced) ανθρώπινη επικοινωνία, δηλαδή η χρήση του 6G για καθηλωτικές εμπειρίες και πολυτροπικές επικοινωνίες, προσθέτοντας χαρακτηριστικά αφής και αισθήσεων στη φωνή και την απεικόνιση. Θα μπορούσαμε να το αποκαλέσουμε το «Διαδίκτυο των Αισθήσεων».

2. Ενισχυμένη επικοινωνία μηχανών, αυξάνοντας τη χρήση ρομπότ, μη επανδρωμένων αεροσκαφών και καθοδηγούμενων οχημάτων.

3. Επίτευξη ακόμη πιο εξελιγμένων υπηρεσιών στην έξυπνη βιομηχανία και την ψηφιακή υγειονομική περίθαλψη.

4. Εξέλιξη του δικτύου, ένας βασικός τομέας όπου οι πάροχοι στοχεύουν σε ακόμη καλύτερη ενεργειακή απόδοση και επέκταση της κάλυψης, ενώ ταυτόχρονα ενσωματώνουν περαιτέρω την Τεχνητή Νοημοσύνη στα δίκτυα κινητών επικοινωνιών  για ακόμη πιο βελτιωμένες, οικονομικά αποδοτικές, αυτοματοποιημένες λειτουργίες.

Αναμένουμε λοιπόν ότι το 6G θα έχει όλα εκείνα τα εφόδια/χαρακτηριστικά για να ενώσει τον φυσικό, τον ψηφιακό και τον «ανθρώπινο» κόσμο φέρνοντας επανάσταση στις εφαρμογές που θα παρέχονται στο μέλλον. Σε μια τέτοια «μίξη» κόσμων μπορεί κάποιος να φανταστεί το ολόγραμμα ενός γιατρού που θα εξετάζει έναν ασθενή σπίτι του έχοντας τις αισθήσεις και αντιδράσεις ενός πραγματικού γιατρού! Επομένως, λίγη υπομονή ακόμη, βρισκόμαστε σε πρώιμο στάδιο σχεδιασμού του 6G και των πιθανών χρήσεών του.

Πώς θα σχολιάζατε τη θέση της Ελλάδας στον τομέα των ΤΠΕ (Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών) σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη; Τι χρειάζεται κατά την γνώμη σας να γίνει για τη βελτίωση της θέσης της.

Αν και τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει άλματα στον τομέα των ΤΠΕ στην Ελλάδα που μας φέρνουν σε ικανοποιητική θέση σε σύγκριση με τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, υπάρχει ακόμα αρκετός χώρος βελτίωσης κυρίως στο χώρο των ΤΠΕ. Τα διαχρονικά προβλήματα της Ελλάδας, κατά την προσωπική μου άποψη, είναι τρία:

•             η έλλειψη ενός ξεκάθαρου, κοινά αποδεκτού οράματος για το μακροπρόθεσμο μέλλον και μιας εθνικής στρατηγικής που θα έχει αγκαλιαστεί από όλους, ανεξάρτητα από κόμματα και μικροπολιτικές,

•             Η έλλειψη συστηματικής, αυστηρής και συνεχούς παρακολούθησης της υλοποίησης της στρατηγικής στο ανώτατο επίπεδο, και

•             η αγκύλωση σε παραδοσιακές πρακτικές του παρελθόντος.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα του τελευταίου είναι η έλευση του 5G και η εκχώρηση φάσματος που απαιτεί αυτό.

Για την ανάπτυξη ιδιωτικών/τοπικών δικτύων, ζωτικής σημασίας είναι η διευκόλυνση των διαδικασιών ώστε οι επιχειρήσεις/ενδιαφερόμενοι να μπορούν να διαμορφώνουν επενδυτικά πλάνα τα οποία δεν θα επηρεάζονται από απρόβλεπτους παράγοντες όπως καθυστερήσεις αδειοδοτήσεων ή οι διαπραγματεύσεις με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη.

Μια προσέγγιση που κερδίζει συνεχώς έδαφος και ακολουθείται πλέον σε αρκετές χώρες, στοχεύοντας στην άνθηση της νέας αγοράς των ιδιωτικών δικτύων προς όφελος όλων των εμπλεκομένων,  είναι η δέσμευση φάσματος το οποίο μοιράζονται οι ενδιαφερόμενοι (shared spectrum) και μπορούν να χρησιμοποιούν σε τοπικό επίπεδο. Βασικά πλεονεκτήματα αυτής της προσέγγισης είναι η δυνατότητα απλοποίησης της αδειοδότησης φάσματος αλλά και η μεγιστοποίηση της ωφέλιμης χρήσης αυτού.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της Ρυθμιστικής Αρχής Ofcom του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου με ένα λεπτομερές σχέδιο διαμοιρασμού φάσματος  επιτρέπεται σε επιχειρήσεις να αποκτήσουν εύκολη πρόσβαση σε πολλαπλές φασματικές ζώνες με απώτερο σκοπό την προώθηση της καινοτομίας. Τυπικά έχει παρατηρηθεί μια ισχυρή θετική συσχέτιση μεταξύ του αριθμού ιδιωτικών δικτύων κινητών επικοινωνιών σε λειτουργία και των χωρών οι οποίες έχουν διαθέσει αποκλειστικό φάσμα για ιδιωτικά δίκτυα.

Εξετάζοντας περαιτέρω την αγορά, παρατηρείται η συνεχώς αυξανόμενη λογισμικοποίηση (softwarisation) του ψηφιακού κόσμου με τις τηλεπικοινωνίες και την διαχείριση φάσματος να μην μένουν ανεπηρέαστα. Παρουσιάζονται έτσι νέοι παίκτες οι οποίοι χρησιμοποιούν το υπολογιστικό νέφος για την παροχή υπηρεσιών Ιδιωτικών Δικτύων (AWS , Microsoft , Google , NTT ) ακολουθώντας την λογική Private 5G-as-a-Service. Όμως αυτές οι υπηρεσίες χρειάζονται πρόσβαση σε φάσμα για να μπορέσουν να υλοποιηθούν. Στην περίπτωση των ΗΠΑ, οι προαναφερθέντες πάροχοι προτίθενται να χρησιμοποιήσουν το μοιραζόμενο φάσμα του CBRS  του οποίου η διαχείριση γίνεται αυτόματα μέσω σχετικού προηγμένου λογισμικού . Η δυνατότητα να παράσχουν ανάλογες υπηρεσίες στην Ελλάδα στο μέλλον θα επηρεαστεί άμεσα από την διαθεσιμότητα φάσματος.

Στην Ελλάδα, αφενός λόγω έλλειψης ενός κεντρικού οράματος και της αντίστοιχης στρατηγικής όπως ανέφερα προηγουμένως, και αφετέρου λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος από τους ίδιους τους εν δυνάμει χρήστες (δηλ. τις βιομηχανίες και γενικά τους διάφορους κλάδους της οικονομίας) που οφειλόταν στην μη κατανόηση των πλεονεκτημάτων του 5G γενικά, και μιας τέτοιας προσέγγισης ειδικότερα, , προτιμήθηκε «η πεπατημένη».  Αντί να διερευνήσουμε νέους τρόπους εκχώρησης του φάσματος, και υπό την πίεση των σχετικών προθεσμιών από την ΕΕ, εκχωρήσαμε σχεδόν όλο το φάσμα παραδοσιακά στους παρόχους και δεν «τολμήσαμε» να εκχωρήσουμε νέες ζώνες για τοπικές εφαρμογές, ούτε να υιοθετήσουμε καινοτόμες πρακτικές διαμοιρασμού φάσματος.

Ταυτόχρονα, κάποιες σχετικές προβλέψεις που έχουν ευτυχώς συμπεριληφθεί στις άδειες, είναι αρκετά ασαφείς, και η ασάφεια όπως καλά γνωρίζουμε, είναι ο εχθρός των επενδύσεων.  Για παράδειγμα, σύμφωνα με τα σχετικά κείμενα της δημοπρασίας φάσματος 5G, ο κάτοχος του Δικαιώματος Χρήσης Ραδιοφάσματος υποχρεούται να διαπραγματεύεται «καλόπιστα» την παροχή πρόσβασης στο δίκτυο του ή την εκμίσθωση συχνοτήτων και η ΕΕΤΤ «δύναται» να διασφαλίσει τα ανωτέρω. Όμως, δεν δίνονται περισσότερες λεπτομέρειες ως προς τον μηχανισμό που θα χρησιμοποιηθεί για να διασφαλιστεί κάτι τέτοιο, και ως εκ τούτου δημιουργείται ο κίνδυνος εμφάνισης καθυστερήσεων, παρεξηγήσεων ή αντεκδικήσεων, οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να αποτελέσουν σημαντικό οδόφραγμα.

Φασματικές ζώνες οι οποίες προτείνονται παγκοσμίως για την εφαρμογή της πρακτικής shared spectrum και local licensing είναι τα 3.5 GHz, τα 3.8-4.2 GHz, και τα 26 GHz, ζώνες οι οποίες έχουν αναγνωριστεί μέσω διεθνούς benchmarking ως οι πιο κοινά χρησιμοποιούμενες  για τους σκοπούς αυτούς. Στις περιπτώσεις όπου μια ζώνη έχει ήδη αδειοδοτηθεί, π.χ. τα 3.5 GHz (όπως στην Ελλάδα) τα περιθώρια αλλαγών είναι περιορισμένα. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, το παράδειγμα αδειών με προτεραιότητα χρήσης όπως του προαναφερθέντος CBRS στης ΗΠΑ ίσως να είναι ένας τρόπος να ξεπερασθούν τυχόν εμπόδια, πάντα φυσικά κατόπιν συνεννόησης με τους αδειοδοτημένους παρόχους (χρήστες φάσματος).

Η έλλειψη εναρμόνισης της Ελλάδας με τις διεθνείς τάσεις στην διαχείριση φάσματος, δηλαδή την ανάδειξη του shared spectrum και την εκχώρηση τοπικού φάσματος φαίνεται να είναι ένα βασικό πρόβλημα. Ενισχύεται έτσι ο κίνδυνος να επιβραδυνθεί η υιοθέτηση του 5G σε επιχειρηματικό επίπεδο και η χώρα να μείνει πίσω στις διεθνείς εξελίξεις.

Η InCites Consulting έχει ήδη προτείνει τη δέσμευση μέρους του φάσματος (στις ζώνες 3.8-4.2GHz και 26GHz) για μοιραζόμενη χρήση που θα ακολουθεί τα διεθνή πρότυπα και θα επιτρέπει σε επιχειρήσεις να αναπτύσσουν ιδιωτικά δίκτυα και  τρίτους παίκτες να αναπτύσσουν τοπικά δίκτυα γρήγορα. Πρόσφατα μάλιστα (Σεπτέμβριος 2023), η ΕΕΤΤ εξέφρασε την βούληση να διαθέσει τμήμα του εναπομείναντος φάσματος στις υψηλές συχνότητες (mmwave) αποκλειστικά για χρήση από ιδιωτικά δίκτυα, και αυτό θα είναι σίγουρα ένα θετικό βήμα για την περαιτέρω ανάπτυξη των επιχειρήσεων και της χώρας.