Συναισθηματική υπερφαγία: το φαγητό ως εξάρτηση και πώς να απεξαρτηθούμε

Κάποιος που προσέχει τη διατροφή του ή προσπαθεί να χάσει βάρος, ξέρει λίγο – πολύ το ενεργειακό περιεχόμενο των περισσότερων τροφίμων. Πόσες θερμίδες έχουν τα συναισθήματά μας όμως; Το ξέρουμε;

Σε ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων με δυσκολίες και προβλήματα διατροφής, ο βασικός μηχανισμός απώλειας του ελέγχου πάνω στο φαγητό συνδέεται με το πώς νιώθουν. Τα συναισθήματά τους δημιουργούν μια βιολογική και ψυχολογική κατάσταση, στην οποία δεν μπορούν να μην καταφύγουν στο φαγητό, λίγο ή περισσότερο.

Τι είναι το Emotional eating ή Συναισθηματική υπερφαγία;

Όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, το άτομο προσπαθεί να αντιμετωπίσει ένα δυσάρεστο συναίσθημα, όπως λύπη, άγχος, κόπωση, θυμό, φόβο κλπ. με την κατανάλωση φαγητού. Ακόμα χειρότερα, πολλές φορές καταφέρνει με αυτόν τον τρόπο να εμποδίσει τελείως τη βίωση συναισθημάτων για κάποιο χρονικό διάστημα. Πολλοί άνθρωποι το βιώνουν αυτό σαν “συναισθηματικό μούδιασμα” ή απάθεια. 

Θα μου πείτε, όταν κάποιος δε νιώθει τίποτα, καλύτερο δεν είναι από το να νιώθει δυσάρεστα; Ακριβώς αυτός είναι και ο τρόπος που, χωρίς να το θέλει, κάποια στιγμή ανακάλυψε αυτόν τον μηχανισμό, συχνά στην παιδική ή εφηβική ηλικία. Η συναισθηματική υπερφαγία, όμως, έχει 2 πολύ μεγάλα προβλήματα: 

• Δεν είναι ένας μηχανισμός χωρίς κόστος. Όταν “παίζουμε” με τον εσωτερικό μας κόσμο, αυτό κρύβει κάποια προβλήματα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η υπερφαγία είναι ένα τέτοιο κόστος.
• Επειδή είναι τόσο αποτελεσματικός μηχανισμός για μερικούς ανθρώπους, στο να μειώσει τη δυσφορία, γίνεται σχεδόν ένα ναρκωτικό. Και έτσι, τελικά το φαγητό μετατρέπεται σε μια εξάρτηση.

Πώς να καταλάβω αν το έχω;

Αν τρώτε περισσότερο όταν έχετε άγχος, όταν δεν πεινάτε πολύ ή για να νιώσετε καλύτερα, τότε είναι πιθανό να έχετε σημαντικού βαθμού συναισθηματική υπερφαγία. Επίσης, αν τρώτε μεγάλες ποσότητες, τόσο που να φουσκώνετε πολύ. Ή ακόμα, αν νιώθετε το φαγητό σαν μια μεγάλη παρηγοριά, ασφάλεια ή φίλο σας. 

Γιατί το φαγητό;

Για πολλούς λόγους. Πρώτον, το φαγητό είμαστε βιολογικά προγραμματισμένοι να το κυνηγάμε σαν τρελοί. Κι αυτό, γιατί στα εκατομμύρια χρόνια ανθρώπινης ιστορίας, εκτός από τα τελευταία 100-200, αν δεν το κάναμε αυτό, ήμασταν καταδικασμένοι να πεθάνουμε της πείνας. Κυριολεκτικά! Επιπλέον, το φαγητό, ακριβώς για να μας κάνει να το κυνηγάμε, κινητοποιεί όλα τα νευρικά κυκλώματα ανταμοιβής που έχουμε. Είναι δηλαδή από τις μεγαλύτερες απολαύσεις, από  βιολογική σκοπιά. Και τέλος, το αίσθημα κορεσμού και φουσκώματος που φέρνει, είναι (δυστυχώς) ιδανική λύση για αυτό το κενό μέσα μας. Αυτό το συναισθηματικό μούδιασμα, που μόνοι μας έχουμε δημιουργήσει, χωρίς να το θέλουμε. 

Τι να κάνω για να το αποφύγω;

Η απάντηση είναι πολύ απλή, αλλά συχνά καθόλου εύκολη στην πράξη: Η οριστική λύση στο πρόβλημα, είναι να ζω φυσιολογικά τα συναισθήματά μου και να μη χρειάζεται να τα μετατρέψω σε αυτό το κενό, που μετά χρειάζεται να το γεμίσω με φαγητό. Αυτό βέβαια, μερικές φορές δεν είναι τόσο εύκολο. Σίγουρα όμως μπορεί να λυθεί μέσω της ψυχοθεραπείας.

Πέρα από αυτήν την αρκετά αιτιολογική προσέγγιση, υπάρχουν μερικές ακόμα καλές και πιο απλές λύσεις:

1. Να καθυστερώ. Αν τη στιγμή που νιώσουμε την επιθυμία για φαγητό βάλουμε 10-15 λεπτά αναμονής, είναι αρκετά πιθανό σε αυτό το διάστημα να μπορέσουμε να ελέγξουμε καλύτερα τον εαυτό μας και να αποφύγουμε την συναισθηματική υπερφαγία.
2. Να παρατηρώ. Συχνά, το κίνητρό μας για φαγητό δεν είναι η πραγματική πείνα μας. Αν παρατηρήσουμε καλύτερα θα το καταλάβουμε. Μήπως δεν πεινάω; Μήπως βαριέμαι; Μήπως είμαι στενοχωρημένος; Αν κάνουμε τέτοιες ερωτήσεις στον εαυτό μας, θα πάρουμε και σωστές απαντήσεις.
3. Να βρω λύσεις. Αν το πρόβλημά μου είναι συναισθηματικής φύσης, το φαγητό δεν πρόκειται να με βοηθήσει. Μπορώ να κάνω πολύ καλύτερα πράγματα. Για παράδειγμα, ασκήσεις χαλάρωσης, Yoga, να μιλήσω με κάποιο φίλο ή με τον/την σύντροφό μου.
4. Να σταματήσω την κακία προς εμένα. Η σκληρή αυτοκριτική, η αυστηρότητα και η αυτοτιμωρία δε βοήθησαν ποτέ κανέναν. Όσο συμβαίνουν αυτά, μας κρατούν μέσα σε ένα φαύλο κύκλο κακής ψυχολογίας. Η παρατήρηση χωρίς κριτική στάση και η αποδοχή είναι πολύ καλύτεροι δρόμοι σε αυτήν την προσπάθειά μας.

Συμπέρασμα

Το φαγητό, όχι άδικα, είναι ίσως η πιο συχνή εξαρτησιογόνος ουσία παγκοσμίως. Και τελικά, μόνο αν το δούμε έτσι, σαν μια μορφή εξάρτησης, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα και τι πρέπει να κάνουμε για να αλλάξει αυτή η διαδικασία. Έτσι, φροντίζοντας λίγο περισσότερο τον εαυτό μας, μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτό το πρόβλημα!

Γιώργος Νικολάου
Ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής
Επιστημονικός συνεργάτης Ιατρείου Παχυσαρκίας Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, soulscan.gr