Τα αναπάντεχα κέντρα ισχύος της Ευρώπης απέναντι στην εποχή Τραμπ

Η Ευρώπη βρίσκεται σε ταραγμένη περίοδο. Η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ είναι ένα ακόμη σοκ, μετά την πανδημία του κορωνοϊού και τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Οι πολιτικές του Τραμπ έναντι του ΝΑΤΟ και η διαφαινόμενη ως σίγουρη επιβολή δασμών θα προκαλέσουν περισσότερη αστάθεια σε μια ήπειρο όπου οι πολιτικές της σταθερές είναι ήδη κλονισμένες.

Όμως καθώς ένα νέο ισοζύγιο ισχύος διαμορφώνεται, αναμένεται να αναδυθούν και νέοι πόλοι επιρροής.

Το Politico διερευνά, με τη βοήθεια τεσσάρων ιστορικών και πολιτικών επιστημόνων, το ποιοί μπορεί να είναι οι νέοι αυτοί πόλοι ισχύος.

Ντέσμον Ντίναν*: Η επιστροφή της Βαρσοβίας

Η ανάδειξη της Πολωνίας ως κέντρου ισχύος της ΕΕ οφείλεται εν μέρει στην κατάρρευση του παραδοσιακού γαλλογερμανικού άξονα αλλά και στην αυξανόμενη σημασία των χωρών της «πρώτης γραμμής» ευρωπαϊκής άμυνας μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η Πολωνία οφείλει επίσης πολλά στην αλλαγή της κυβέρνησής της, το 2023, και την επιστροφή του Ντόναλντ Τουσκ.

Σε μια επίδειξη της νέας διπλωματικής της ισχύος, για παράδειγμα, η Πολωνία τον περασμένο μήνα -μόλις μία ημέρα μετά τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ-  κατάφερε διά του υπουργού των Εξωτερικών της, Ράντοσλαβ Σικόρσκι, να φιλοξενήσει τους ΥΠΕΞ των πέντε μεγαλύτερων μελών του μπλοκ καθώς και Ηνωμένου Βασιλείου. Με σκοπό την εμπέδωση της εμπιστοσύνης και στήριξης προς την Ουκρανία από τις πλέον ισχυρές, στρατιωτικά, χώρες της Ευρώπης. Μια εβδομάδα αργότερα, ο Τουσκ συμμετείχε σε μια σύνοδο κορυφής των ηγετών των Οκτώ Σκανδιναβικών-Βαλτικών χωρών, που οδήγησε σε μια κοινή δήλωση για συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας και μια νέα στρατηγική εταιρική σχέση με τη Σουηδία.

Το «αστέρι» της Πολωνίας φωτίζει τις προοπτικές της ΕΕ σε μια κατά τα άλλα δυσοίωνη στιγμή. Ειδικά ο Σικόρσκι είναι άνθρωπος παντός καιρού.

Και εφόσον μιλάμε για τις σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ, ο Σικόρκσι ελπίζει να είναι το πρόσωπο του επόμενου χειμώνα. Κάνοντας τα πάντα για να μην φθάσει το θερμόμετρο στις σχέσεις ΕΕ – Ουάσιγκτον, σε θερμοκρασίες υπό του μηδενός.

Έχοντας εργαστεί στην Ουάσιγκτον πριν από 20 χρόνια, ο Σικόρκσι μπορεί να βασιστεί στις (πολλές) επαφές του για να μετριάζει τα χειρότερα ένστικτα της διοίκησης «Trump 2.0». Ο Σικόρσκι ήταν ευρωσκεπτικιστής κάποτε, αν και με μια ήπια μορφή από το τοξικό στέλεχος του ιού που επικρατεί σήμερα στην ΕΕ.

Όμως, όπως υποδηλώνει η πιο πρόσφατη πορεία του (από τον ήπιο ευρωσκεπτικισμό σε πυλώνα του κατεστημένου της ΕΕ), ο Σικόρσκι μπορεί να ελίσσεται, κάτι που μπορεί επίσης να τον κάνει αγαπητό στον Τραμπ και στην παρέα του, που είναι κατ’ εξοχήν πολιτικοί οπορτουνιστές. Αν και ο Σικόρσκι αγωνίστηκε ανεπιτυχώς να λάβει το χρίσμα του κόμματός του για στις επόμενες προεδρικές εκλογές της Πολωνίας, είναι αδιαμφισβήτητο ότι το εποφθαλμιά. Και αυτό από μόνο του αρκεί για να κάνει καλή εντύπωση στον εύπιστο μελλοντικό Αμερικανό πρόεδρο.

Εχοντας κάποτε εξυμνήσει το Αμερικανικό Σύνταγμα προς τέρψιν του αμερικανικού κοινού, ο Σικόρσκι θα μπορούσε να επαναλάβει το παλιό του κόλπο, από την ανάποδη. Να «αποστάξει» δηλαδή τις Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια μπροσούρα . Θα πρέπει φυσικά να το ονομάσει κάπως αλλιώς – ίσως το «Σύνταγμα της ΕΕ». Στη συνέχεια, θα μπορούσε να το επισείει σε κρίσιμες στιγμές στην Ουάσιγκτον, θαμπώνοντας τη νέα διακυβέρνηση με την ευλινησία της ΕΕ και βοηθώντας να τερματιστεί το χειμερινό ψύχοις στις διατλαντικές σχέσεις.

*Ο Ντέσμον Ντίναν είναι καθηγητής δημόσιας πολιτικής στη Σχολή Πολιτικής και Διακυβέρνησης Schar του Πανεπιστημίου Τζορτζ Μέϊσον.

Έλενορ Τζανίγκα*: Η νέα αριστερά

Ήταν μια δύσκολη χρονιά για τους ψηφοφόρους της αριστεράς.

Τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στις ΗΠΑ, τα πρώην κεντροαριστερά κόμματα σταδιακά αποκλείουν τους αριστερούς ακτιβιστές και αποξενώνουν την παραδοσιακή βάση ψηφοφόρων τους: οι Εργατικοί προσπάθησαν συστηματικά να διώξουν τους σκληρούς αριστερούς από το κόμμα και επί του παρόντος καυχώνται για τα σχέδιά τους να «σκληρύνουν τα σύνορα του Ηνωμένου Βασιλείου. Στις ΗΠΑ, οι Δημοκρατικοί υπόσχονταν υπουργικές θέσεις σε Ρεπουμπλικανούς που απορρίπτουν μετα βδελυγμίας τον Τραμπ, πολύ περισσότερο από όσο μιλούσαν για θέματα άνισης κατανομής του πλούτου.

Στη Γαλλία, είδαμε έναν ευρύ αριστερό συνασπισμό να κερδίζει τις εκλογές και να μπλοκάρει τις ακροδεξιές τάσεις.  Μόνο που στην άνοδό του έβαλε φραγμό η άρνηση του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν να διορίσει πρωθυπουργό από τον συνσπισμό αυτόν, αλλά, αντιθέτως, να επιλέξει τον δεξιό Μισέλ Μπαρνιέ που υποστήριξε (έκπληξη!) αυστηρότερους ελέγχους στη μη ευρωπαϊκή μετανάστευση.

Έτσι, με τα παραδοσιακά κόμματα να επιδεικνύουν πλήρη αδιαφορία για τα ενδιαφέροντα της αριστερής πτέρυγάς τους, πού θα μπορούσαν να στραφούν, το 2025. όσοι πολίτες επιθυμούν έναν «πιο δίκαιο κόσμο»;

Μια κυβέρνηση που πρέπει να παρακολουθήσετε είναι αυτή του Μεξικού. Η Πρόεδρός του, Κλοντια Σεϊνμπομ, έχει επί του παρόντος ένα εξαιρετικό ποσοστό αποδοχής 70% μετά τις πρώτες 30 ημέρες εξουσίας της. Οι ερωτηθέντες στις δημοσκοπήσεις επισημαίνουν θετικά τις θέσεις της για τα δικαιώματα των γυναικών και τη συνέχιση των προγραμμάτων πρόνοιας, αποδεικνύοντας ότι ο μέσος άνθρωπος ανταποκρίνεται αρκετά θετικά σε ελπιδοφόρα μηνύματα.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης κάποιοι «βετεράνοι» της αριστεράς, όπως ο αμερικανός γερουσιαστής Μπέρνι Σάντερς. Μετά το αποτέλεσμα των εκλογών του Νοεμβρίου, ο Σάντερς διερωτάτο εάν οι Δημοκρατικοί «έχουν έστω μία ιδέα για το πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την ολοένα και πιο ισχυρή ολιγαρχία με την τόσο μεγάλη οικονομική και πολιτική δύναμη;»

Ένα άλλο σημείο ελπίδας είναι η αναπτυσσόμενη αριστερή οικολογία των μέσων ενημέρωσης. Υπάρχουν πολύ περισσότερες αριστερές φωνές και δημοσιεύσεις τώρα σε σύγκριση με το 2016. Και προσφέρουν ξεκάθαρες αναλύσεις.

*Η Έλενορ Τζανίγκα είναι ιστορικός.

Μάικ Ντάνκαν*: Οι καλύτεροι φίλοι του Τραμπ

Μεταξύ των πλέον ωφελημένων από τις εκλογές στις ΗΠΑ θα είναι οι ολιγάρχες της Silicon Valley που κατέχουν τα παγκόσμια δίκτυα επικοινωνιών μας.

Ο Έλον Μασκ αγόρασε το πρώην Twitter, χειραγώγησε τους αλγορίθμους του και, ως εκ τούτου, μπορεί να λάβει κάποια εύσημα για τη βοήθεια που προσέφερε στην εκλογή Τραμπ.  Άλλοι, όπως ο Peter Thiel και ο Marc Andreessen, χρησιμοποίησαν τα δισεκατομμύριά τους για να χρηματοδοτήσουν δίκτυα δεξιάς προπαγάνδας. Τώρα θα αποκτήσουν περαιτέρω δύναμη για να προωθήσουν μια ψευδο-νεοφιλελεύθερη ατζέντα που αποσκοπεί στην κατάργηση του ρυθμιστικού κράτους και στη διασφάλιση ότι οι εταιρείες τους μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν, όποτε θέλουν, χωρίς εποπτεία. Ο θεμελιώδης στόχος τους είναι η επέκταση του προσωπικού πλούτου, αλλά κατά την επιδίωξη αυτού του στόχου, θα διαστρεβλώσουν την παγκόσμια συζήτηση κατά τρόπο που θα αντικατοπτρίζει τις δικές τους κοσμοθεωρίες.

Ως προς την παγκόσμια μετανάστευση, ο Τραμπ καθιστά απολύτως σαφές ότι δεν θα εμποδίζει απλώς την είσοδο νέων μεταναστών στις ΗΠΑ, αλλά θα απελαύνει επίσης εκατομμύρια ανθρώπους που βρίσκονται ήδη εκεί. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, θα στραφεί στον Στίβεν Μίλερ -αρχιτέκτονα των πιο σκληρών συνοριακών πολιτικών του Τραμπ στην πρώτη θητεία του. Και ο Μίλερ θα συνεργαστεί με τον νέο τσάρο των συνόρων Τομας Χόμαν, που υπόσχεται να απελάσει εκατομμύρια μακροχρόνια διαμένοντες μη υπολογίζοντας ανθρώπινο ή οικονομικό κόστος. Ακόμη και αν η εσωτερική ατζέντα του Τραμπ εμποδιστεί σε άλλα μέτωπα, ο Μίλερ και ο Χόμαν θα έχουν ελεύθερο πεδίο δράσης για να ακολουθήσουν τις πιο βίαιες πολιτικές που μπορεί να φανταστεί κανείς.

Τέλος, στην παγκόσμια σκηνή, η νίκη του Τραμπ θα ενισχύσει επίσης δύο ηγέτες που εμπλέκονται σήμερα σε στρατιωτικές συγκρούσεις. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν επιχαίρει με την επιστροφή Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Αναμένεται ο Τραμπ να μειώσει τη βοήθεια προς την Ουκρανία και να υιοθετήσει τη λογική Πούτιν ως προς τον πόλεμο: ότι πρόκειται για μια εύλογη επιδίωξη των εθνικών συμφερόντων της Ρωσίας. Σε μια σύγκρουση με πολλά μπρος-πίσω, το 2025 θα μπορούσε εύκολα να σηματοδοτήσει μια αποφασιστική καμπή υπέρ του Πούτιν.

Ο άλλος ηγέτης που ενισχύθηκε από τη νίκη Τραμπ είναι ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου. Ο Τζο Μπάιντεν έκανε πολύ λίγα για να ελέγξει την επίθεση – γενοκτονία του Ισραήλ στη Γάζα, αλλά με τον Τραμπ στον Λευκό Οίκο, ο Νετανιάχου θα αισθάνεται πλέον ελεύθερος να οδηγήσει τη σύγκρουση στο επιθυμητό γι’ αυτόν τέλος: την εκκαθάριση της Γάζας από όλους τους Παλαιστίνιους και την προσάρτηση της περιοχής.

*Ο Μάικ Ντάνκαν είναι podcaster και συγγραφέας πολιτικής ιστορίας, γνωστός για τα βραβευμένα podcast «History of Rome» (2007-2012) και «Revolutions».

Κατερίνα Φρόϊο*: Τα πανεπιστήμια

Κάθε άλλο παρά απομονωμένοι πύργοι, τα ακαδημαϊκά ιδρύματα εξελίσσονται σε καταλυτικούς παράγοντες κοινωνικής αλλαγής. Το 2025, τα πανεπιστήμια θα βρεθούν στο επίκεντρο της πολιτικής σύγκρουσης επηρεαζόμενα αλλά και διαμορφώνοντας ευρύτερους κοινωνικούς μετασχηματισμούς.

Σήμερα, τα φοιτητικά κινήματα δημιουργούν διακρατικούς δεσμούς για να συντονίσουν κοινωνικούς αγώνες κάτω από ολοένα και πιο αυταρχικά καθεστώτα. Οι αφορμές τους περιλαμβάνουν δράσεις για το κλίμα, τα δικαιώματα στην αναπαραγωγή, τα πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα. Η τεκμηρίωσή τους για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Γάζα, έχει κερδίσει την παγκόσμια προσοχή, φτάνοντας μέχρι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.

Ωστόσο, αυτό το κίνημα αντιμετωπίζει σημαντικές αντιδράσεις. Ακροδεξιές πρωτοβουλίες βάζουν στο στόχαστρό τους συστηματικά τα πανεπιστήμια, προσπαθώντας να απονομιμοποιήσουν την έρευνά τους όταν αυτή αμφισβητεί άβολες ιστορικές και σύγχρονες πραγματικότητες. Τομείς όπως οι κλιματικές σπουδές, οι Σπουδές Φύλου (gender studies), και η ηθική της τεχνολογίας είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε τέτοιες επιθέσεις.

Η αντίσταση των ερευνητών θα είναι κρίσιμη. Η έρευνα για το κλίμα, για παράδειγμα, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή πολιτικών και εταιρικών αφηγημάτων που δίνουν προτεραιότητα στα βραχυπρόθεσμα οικονομικά συμφέροντα έναντι της επιβίωσης του πλανήτη. Όμως ερευνητές και φοιτητές δεν τεκμηριώνουν απλώς την περιβαλλοντική υποβάθμιση. Αναπτύσσουν και καινοτόμες λύσεις για την αειφόρο ανάπτυξη και την κλιματική προσαρμογή.

Η έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη, επίσης, αναδεικνύεται ως κρίσιμος τομέας στον οποίο τα πανεπιστήμια εξετάζουν τις βαθιές ηθικές και πρακτικές προκλήσεις της τεχνολογικής ανάπτυξης. Οι ερευνητές δημιουργούν πλαίσια υπεύθυνης καινοτομίας που δίνουν προτεραιότητα στα ανθρώπινα δικαιώματα, την ιδιωτικότητα και τη δίκαιη πρόσβαση, ερχόμενοι σε ευθεία αντίθεση με ισχυρούς ιδιωτικούς παράγοντες όπως ο Έλον Μασκ.

Όλα αυτά θέτουν στις ηγεσίες των πανεπιστημίων ένα πρωτοφανές ηθικό δίλημμα. Τα πανεπιστήμια δεν μπορούν πλέον να παραμείνουν ουδέτερα μέσα σε κλιμακούμενους «πολιτιστικούς πολέμους». Και οι αποφάσεις τους είτε θα προστατεύουν την ακαδημαϊκή ελευθερία και θα στηρίζουν ευάλωτους ερευνητές είτε θα σημάνουν συνθηκολόγηση, με βαθιές επιπτώσεις στη δημοκρατική σταθερότητα.

Καθώς τα παγκόσμια κέντρα εξουσίας αλλάζουν κέντρο βάρους και διάφορες αυταρχικές τάσεις αναζωπυρώνονται, τα πανεπιστήμια προσφέρουν κρίσιμο αντίβαρο κατά της διάβρωσης της δημοκρατίας. Είναι χώροι όπου μπορούμε να φανταστούμε εναλλακτικά μέλλοντα, να αναλύσουμε συστημικές αδικίες και να σηματοδοτήσουμε εννοιολογικά τη συλλογική αντίσταση. Τα πανεπιστήμια δεν είναι πλέον, απλώς, εκπαιδευτικά ιδρύματα, είναι κομβικοί παράγοντες στον παγκόσμιο αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, προσφέροντας κριτικές προοπτικές που αμφισβητούν τα κυρίαρχα αφηγήματα.

*Η Κατερίνα Φρόϊο είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια πολιτικών επιστημών στο γαλλικό πανεπιστήμιο Sciences Po.

Πηγή: Politico