Τι κάνει έναν άνθρωπο “αρνητή”

Από τους αρνητές του Covid-19, περάσαμε στους αρνητές της μάσκας, από εκεί στους αρνητές του εμβολίου και τώρα έχουμε τους αρνητές απογραφής. Θα νόμισες πως κάποιοι γίνονται αρνητές, για το σπορ της άρνησης. Η ιστορία δείχνει πως πρόκειται για εσωτερική ‘μάχη’.

Πρώτα εμφανίστηκαν οι αρνητές του κορονοϊού. Αυτοί που υποστήριζαν ότι δεν υπάρχει ο ιός. Μετά προέκυψαν οι αρνητές της μάσκας, οι οποίοι αρνούνταν πεισματικά να δεχθούν τα ευρήματα δεκάδων ερευνών που έγιναν παγκοσμίως και τόνιζαν ότι είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να περιορίσουμε τη μετάδοση του ιού.

Έπειτα, είχαμε τους αρνητές του εμβολίου, που εξακολουθούν να ζουν ανάμεσα μας και τοποθετούν την Ελλάδα στην 22η θέση του πίνακα των 32 ευρωπαϊκών χωρών, με τα καλύτερα ποσοστά πλήρως εμβολιασμένων.

Το 60% των πλήρως εμβολιασμένων είναι κατά τι χειρότερο από το 60.6% της Λιθουανίας και λίγο καλύτερο από το 59% της Εσθονίας, το 58.8% της Ουγγαρίας και το 58.7% της Τσεχίας.

Για την ιστορία, στην τελευταία θέση είναι η Ουκρανία, όπου το 79.9% του πληθυσμού δεν έχει εμβολιαστεί πλήρως. Εκεί βέβαια, το πρόγραμμα εμβολιασμών ξεκίνησε πολύ αργότερα από τις άλλες χώρες της Ευρώπης. Αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τις χώρες που ξεκίνησαν να εμβολιάζονται μαζί μας, στην ουρά της κατάταξης είναι η Βουλγαρία (22.8%), όπου το Σεπτέμβριο του 2021 χάθηκαν 50% περισσότερες ζωές από κάθε άλλο Σεπτέμβρη της ιστορίας της χώρας.

Πίσω στους αρνητές, στην εκκίνηση της ιστορίας μας διάβασες μόνο για εκείνους που ‘ασχολούνται’ με τα της πανδημίας. Γιατί θα έχεις πρόχειρους και αυτούς της απογραφής, που φαίνονται να έρχονται σε συνέχεια των υπολοίπων. Είμαι σίγουρη πως κάπου εκεί έξω υπάρχουν και αρνητές των αρνητών, όπως έχουν γίνει και αναρίθμητοι τσακωμοί μεταξύ των μεν και των δε -δηλαδή, συζητήσεις που από την αρχή τους ήταν καταδικασμένες σε αποτυχία, αφού πραγματεύονταν εκ δια μέτρου αντίθετες απόψεις μεταξύ ανθρώπων που δεδομένα δεν θέλουν να καταλάβουν και να αποδεχθούν. Γιατί;

ΑΒΥΣΣΟΣ Η ΨΥΧΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Σήμερα θα διαβάσεις ότι αυτή η φράση μάλλον εξυπηρετεί συγκεκριμένες καταστάσεις, όπως αποδεικνύεται από την ιστορία της ανθρωπότητας. Τι θέλω να πω; Αρνητές υπήρχαν πάντα. Ήλθε η ώρα να δούμε πώς γίνεται κάποιος αρνητής. Για την εξήγηση του φαινομένου το Magazine πήρε τη βοήθεια της Δέσποινας Χρονάκη, επιστημονικής συνεργάτιδας του τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και του τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Η πρώτη διευκρίνιση που είχε να κάνει είναι ότι “δεν είναι ευθέως ανάλογο ο αρνητής του εμβολίου, να είναι αρνητής της μάσκας και αρνητής της απογραφής. Αλλά σε καταστάσεις παγκόσμιας κρίσης όπως η πανδημία COVID-19, τέτοιες τοποθετήσεις ‘αντίστασης’ προκύπτουν από ευρύτερες ανησυχίες για την κουλτούρα της επιτήρησης.

Κατά τη γνώμη πολλών επιστημόνων στο πλαίσιο των Πολιτισμικών Σπουδών, το γεγονός ότι η χάραξη στρατηγικών στην έρευνα, παραδείγματος χάριν για τη χρήση Μέσων, μένει στο επίπεδο του τι πρέπει να γίνει, ώστε να αποφύγουμε τον εθισμό ή να μάθουμε να χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο, αντικατοπτρίζει τη δυσκολία των κοινωνιών να πάνε σε βαθύτερα, πιο μεγάλα και πιο επώδυνα κοινωνικά προβλήματα.

Ο δημόσιος διάλογος και ο διάλογος σε επίπεδο χάραξης στρατηγικών γύρω από την τεχνολογία και το πόσο χειραγωγούν τα Μέσα, μένει πολλές φορές σε επιφανειακό επίπεδο. Αν πάει βαθύτερα, πρέπει να έλθουμε αντιμέτωποι με βασικά προβλήματα διαφορετικών κοινωνιών,π.χ. με θέματα διαφορών οικονομικών, κοινωνικών, πολιτισμικών ανάμεσα σε διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές ομάδες.

Tο ‘θέλουν να μας ελέγξουν’ και το ‘θέλουν να μας φακελώσουν’ αντανακλά φόβους για τη διείσδυση της τεχνολογίας και την εδραίωση της ψηφιοποίησης στην οικονομική και κοινωνική μας δραστηριότητας. Όλα σε αυτές τις συνθήκες διογκώνονται και ερμηνεύονται ως ζήτημα περιορισμού, επιτήρησης και ελέγχου. Και για αυτό πολλοί λένε πως η μάσκα ελέγχει, το εμβόλιο ελέγχει κλπ.

ΑΛΛΟ ΤΟ “ΘΕΛΩ” ΚΑΙ ΑΛΛΟ ΤΟ “ΜΕ ΥΠΟΧΡΕΩΝΟΥΝ”

Όπως διαβεβαιώνει η κυρία Χρονάκη “από τον 19ο αιώνα έχουμε την ανάδυση του νεοφιλελεύθερου υποκειμένου, και τη στροφή προς το υπόδειγμα του τι σημαίνει να είναι κάποιος ‘καλός πολίτης’, που φροντίζει τον εαυτό του, για το καλό του συνόλου. Οι δυτικές κοινωνίες διαμορφώθηκαν με τρόπο ώστε η ευθύνη για έλεγχο και ρύθμιση του πληθυσμού πέρασε από το κράτος στο άτομο”.

Μια άνω τελεία εδώ: ο Φουκώ έκανε την κοινωνία να σκεφτεί αν η πρόοδος υφίστατο στην πράξη, αν η ουσιαστική μετάβαση από την κυριαρχία, στην επιτήρηση και από εκεί στη διακυβερνησιμότητα ήταν ένα βήμα προς τα εμπρός ή μια παραλλαγή της ανελευθερίας και της βαρβαρότητας.

Το νεοφιλελεύθερο υποκείμενο, εκπαιδεύει τον εαυτό του να είναι συνεπές και συνετό με όλο το κοινωνικό σύνολο, σε επίπεδο υγείας, πολιτικής και κοινωνικής συμμετοχής και πολιτισμικού κεφαλαίου. Οι αλλαγές που διαμόρφωσαν τις κοινωνίες κυρίως από το 19ο αιώνα και μετά, αφορούσαν τη μεγαλύτερη ανάπτυξη του καταναλωτισμού, του καπιταλισμού και της αστικοποίησης, ενώ αρχίσαμε να δίνουμε μεγαλύτερη σημασία στην ουσία του τρόπου ζωής: το πώς ζούμε, γιατί δεν ζούμε απλά, αλλά καταναλώνουμε και αυτό έχει να κάνει με το επίπεδο ζωής μας και είναι θέμα ταξικό και ιδεολογικό.

“Ο τρόπος ζωής (lifestyle) -σε μεγάλο βαθμό οριοθετούμενος από τις αλλαγές στην κουλτούρα της κατανάλωσης και την αστικοποίηση έγινε φιλοσοφία που λέει πράγματα για την πολιτική, την έμφυλη, την ταξική και την πολιτισμική μας ταυτότητα.

Έκτοτε διαμορφώνουμε εκ προοιμίου τον εαυτό μας, βάσει του τρόπου ζωής μας και του πώς έχουμε μεγαλώσει, σε ένα πλαίσιο αυτορύθμισης. Όλα αυτά συνθέτουν τον ‘καλό πολίτη’.

Το ‘κάνω το εμβόλιο, για το δικό μου καλό και το καλό του συνόλου’ ή ‘βάζω μάσκα για εμένα και τους άλλους’, είναι μια πρακτική αυτορύθμισης.

Σε καταστάσεις κρίσης όμως, όπως είναι οι πανδημίες, όταν το κράτος υποχρεώνεται να πάρει μέτρα για την προστασία του πληθυσμού, οι συνθήκες αλλάζουν και η αυτορύθμιση (το “επιλέγω να φροντίσω το δικό μου καλό και αυτό του συνόλου”) γίνεται υποχρέωση. Αυτό αυτομάτως ενεργοποιεί κάποιες ανησυχίες και φόβους περί ελέγχου της αυτοδιάθεσης του εαυτού και επιτήρησης”.

ΟΙ ΦΟΒΟΙ ΠΟΥ ‘ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ’

“Οι τοποθετήσεις αντίδρασης όσων ανησυχούν για το εμβόλιο ή τη μάσκα γίνονται και μέσα από τη χρήση των διαδικτυακών τεχνολογιών. Οπότε ενεργοποιείται ο φόβος όχι μόνο της κοινωνίας της επιτήρησης, αλλά και της επιτήρησης μέσω μηχανών.

Ενεργοποιεί πολλά επίπεδα φόβου και αντίδρασης η απότομη μετάβαση από την αυτοδιακυβερνησιμότητα και την αυτορύθμιση, στη ρύθμιση του κράτους και την υποχρέωση για αυτορύθμιση. Ακουμπά και το αίσθημα του ποιος με επιτηρεί, πώς μπορώ να αντισταθώ και πώς θα καταφέρω να εξοντώσω αυτό τον έλεγχο (στο σώμα μου, τη συνείδησή μου, την κοινωνική και την επαγγελματική μου δραστηριότητα).

Όλο αυτό οδηγεί σε μεγάλο βαθμό στις εξάρσεις που βλέπουμε και δεν έχουν να κάνουν μόνο με την ιδιωτική σφαίρα, αλλά κυρίως με τη δημόσια -μικρότερη ή ευρύτερη και αντανακλάται μέσα από δηλώσεις όπως ‘δεν κάνω εμβόλιο στο παιδί μου’ ή ‘κάνω κορονοπάρτι’ στα κοινωνικά δίκτυα.

ΟΙ ΤΩΡΙΝΕΣ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΚΡΙΣΕΙΣ

“Είναι αναμενόμενο, ειδικά σε συνθήκες κρίσης όπως είναι η πανδημία -όταν το άτομο αισθάνεται περισσότερο και πιο πιεστικά το φόβο της επιτήρησης και του ελέγχου στο σώμα του- να εγείρονται συζητήσεις περί δικαιωμάτων αυτοδιάθεσης και διαχείρισης του σώματος. Να γίνονται συζητήσεις για το πού σταματά η αυτοδιάθεση και πού ξεκινά η υποχρέωση. Επίσης τίθεται και το θέμα του προς ποιον έχω υποχρέωση: προς τον εαυτό μου; Προς το σύνολο; Και προς τους δύο;.

Όταν έχεις κάνει εμβόλιο, αισθάνεσαι ότι είσαι ασφαλής για τον εαυτό σου, αλλά και ότι έχεις προσφέρει στο κοινωνικό σώμα. Πως είσαι ο ‘καλός πολίτης’. Είναι ένα κοινωνικό συναίσθημα.

Οι εντάσεις μεταξύ αυτών που αρνούνται το εμβόλιο και όσων το έκαναν, είναι και αποτέλεσμα του πως ενσωματώνουμε το δίπολο ‘συλλογική προσφορά και ευθύνη’ από τη μια ‘ατομικισμός’ από την άλλη. Αναδύεται το δίπολο ‘εγώ είμαι καλός πολίτης, εσύ όχι’. Και το ‘είμαι καλός πολίτης γιατί προσέχω, αλλά και προσφέρω στο σύνολο, ενώ εσύ κοιτάς τον εαυτό σου’. Αυτές οι κοινωνικές και πολιτισμικές εντάσεις και συγκρούσεις, έχουν σίγουρα ενδιαφέρον για του πολιτισμικούς αναλυτές και τους κοινωνιολόγους”.

news247