Το χάρισμα του ηγέτη

Τη δεκαετία του ’80, ο αείμνηστος Φρανσουά Μιτεράν είχε πει ότι «πολιτική είναι η διαχείριση των συμβόλων». Δηλαδή η διαχείριση της εικόνας που έχει η κοινωνική πλειοψηφία για την πραγματική ζωή.

Ο Μιτεράν ήταν άλλωστε οπαδός του Μωρίς Αγκιλόν-από τους πιο σημαντικούς Γάλλους ιστορικούς που έβγαλαν την πολιτική από το «εικονοστάσι» για να την επαναφέρουν στη σάρκα των ανθρώπινων κοινωνιών. Αναδεικνύοντας το βάρος των παρα- ή μεταπολιτικών φαινομένων που εξηγούν τη συμπεριφορά της κοινωνίας, με αναφορά στις εμπειρίες και τις φιλοδοξίες των ανθρώπων.

Ο Αγκιλόν, που έφυγε από τη ζωή πριν λίγα χρόνια, έλεγε ότι ζούμε σε ένα σύστημα, όπου η πολιτική ανάγεται στο χάρισμα του «ηγέτη» που, όπως και ο μάνατζερ, χαρακτηρίζεται από την αποτελεσματική δράση. Σε αντίθεση με τον πολιτικό λόγο που έχει φθαρεί, «χωρίς να φέρνει αποτέλεσμα».

Δημιουργείται έτσι ένας τολμηρός, «καισαρικός» ήρωας, που εμψυχώνεται από το «πνεύμα της κατάκτησης» και γίνεται αντικείμενο μιας προσωπολατρείας από την πλευρά των υποστηρικτών του.

Ο «οριζόντιος» άξονας δράσης του ηγέτη αυτού είναι η έννοια  του αυτοδημιούργητου ανθρώπου, που είναι πανταχού παρών.

Είναι ο νέος πολιτικός που δεν έχει μόνο ανάγκη να επικοινωνήσει τις ιδέες του, αλλά και να προσαρμοστεί στις νέες προσδοκίες της κοινωνίας: όρεξη για διαφάνεια και αμείλικτη ανάγκη να «ταΐσει το θηρίο των μέσων ενημέρωσης». Να παρέχει πρόσβαση σε εικόνες για να γεμίσει τον χώρο των μέσων ενημέρωσης αντί να διακινδυνεύσει να καταληφθούν τα media από πολιτικούς αντιπάλους και επικριτές. Δίνει σημασία στα «γεγονότα»: επισκέψεις στα θύματα φυσικών καταστροφών ή κάθε λογής επιθέσεων,  ως ένδειξη ενσυναίσθησης, τροποποίηση της ατζέντας με σκοπό να καθησυχάσει την κοινή γνώμη, ακύρωση μη επειγουσών δεσμεύσεων κλπ.

Ο συγγραφέας και ιστορικός Σερζ Μπερνστάιν φέρνει ως παράδειγμα τέτοιων ηγετών τον Μακρόν, τον Τραμπ και τον Μπερλουσκόνι.

Τέσσερα χαρακτηριστικά

Αυτά τα πολιτικά πρόσωπα -λέει ο Μπερνστάιν -έχουν τέσσερα κοινά χαρακτηριστικά: Το πρώτο είναι η «αντι» τοποθέτησή τους σύμφωνα με τη λογική του μάρκετινγκ: είναι «αντι-πολιτικοί» στην πολιτική, «αντι-κόμμα» στην ηγεσία ενός κόμματος ή «αντι-σύστημα» στην καρδιά του συστήματος.

Μέσα από αυτή την παράδοξη θέση –εντός και εκτός «συστημάτων» – αιχμαλωτίζουν ευρύτερα εκλογικά σώματα και επιβεβαιώνουν ότι ανήκουν σε πολλά θεσμικά σύμπαντα, αυτά του Κράτους, της «κοινωνίας των πολιτών» και των Επιχειρήσεων.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι ότι ο καθένας, με τον δικό του τρόπο, εισάγει-εξάγει φαντασία από το ένα πεδίο στο άλλο στο όνομα της «ευκινησίας» και της ικανότητας προσαρμογής («ανθεκτικότητα»).

Ο Μπερλουσκόνι μέσω των εμπορικών τηλεοπτικών καναλιών του,απευθυνόταν στον πολίτη ως τηλεθεατή-καταναλωτή. Ο Τραμπ μέσω των εμπορικών σημάτων του,που συνδέονται με το τηλεοπτικό του ριάλιτι,εμφανιζόταν στο γραφείο του ως ένας αποτελεσματικός και αποφασιστικός επιχειρηματίας («Απολύεσαι» ήταν η αγαπημένη φράση της σειράς).

Ο Μακρόν λειτουργεί  απευθυνόμενος στον επιχειρηματικό κόσμο – με δεξιώσεις μεγάλων διεθνών ηγετών στο Παλάτι των Βερσαλλιών, τη λατρεία νεοφυών επιχειρήσεων, τη μόνιμη αναφορά στην «αποτελεσματικότητα», τον θεμέλιο λίθο της διευθυντικής αφήγησης.

Μακριά από το παραδοσιακό πολιτικό πεδίο, ο πολιτικός επιχειρηματίας είναι πάντα σε δράση και «πράττει». Ξέρει πώς να απαντήσει στην ερώτηση «πώς να το κάνω;», που δεν μπορεί πλέον να εξασφαλίσει ο πολιτικός επαγγελματίας.

Το τρίτο κοινό χαρακτηριστικό είναι η υπερπροσωποποίηση της πολιτικής τους δραστηριότητας.

Το τέταρτο χαρακτηριστικό είναι η εντατική χρήση τεχνικών, γλώσσας και κωδίκων διαχείρισης και μάρκετινγκ για την κατάκτηση και την άσκηση εξουσίας.

Επειδή κατέχουν τις επιχειρηματικές και επικοινωνιακές τεχνολογίες, αυτοί οι επιχειρηματίες και επιχειρηματίες πολιτικοί είναι σε θέση να προσαρμοστούν σε διάφορους ρόλους και σε όλα τα κοινά, με βάση το μοντέλο του ηθοποιού του θεάτρου.

Κυκλοφορούν, επαναπροσδιορίζοντας τα «σύνορα» («μετακίνηση των γραμμών») και σιωπηρά ειδοποιώντας ότι δεν υπάρχει πλέον διαχωρισμός μεταξύ δραστηριοτήτων, μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών, μεταξύ πολιτικής και διαχείρισης, μεταξύ κράτους και επιχειρήσεων. Οι συχνές λεκτικές ή συμπεριφορικές «παραβάσεις» τους αποτελούν ένδειξη της αλλαγής των ιδεολογικών, θεσμικών και κομματικών διαχωρισμών.

Εάν η κοινωνία γίνει πορώδης, ρευστή, ακόμη και «υγρή», τότε ο ηγέτης πρέπει να είναι ευκίνητος και ευέλικτος για να ακολουθεί τις κινήσεις της.

Αυτά λέει βέβαια η βιβλιογραφία, αλλά μια σύγκριση με τη σημερινή πολιτική σκηνή, θα ωφελούσε όλους μας.