Φρύνη Βεναρδή: Ο γολγοθάς μου με το aids

Μία από τις πρώτες Κύπριες μάνες που έχασαν το παιδί τους από AIDS, η γυναίκα – σύμβολο στον αγώνα κατά της ασθένειας στην Κύπρο, σε μία σπάνια, συγκλονιστική συνέντευξη.

– Τι σημαίνει για σας, κάθε χρόνο, η 1η Δεκεμβρίου; Αυτή είναι μια πάρα πολύ θλιβερή μέρα για μένα. Γιατί έζησα πάρα πολλά πράγματα με το γιο μου, ωσότου να μας φύγει, και ξέρω τον πόνο που βιώνουν και οι άλλες μανάδες, όταν τύχει τα παιδιά τους να φύγουν απ’ τη ζωή. Θυμάμαι τα πάντα! Το κάθε λεπτό. Το τι έγινε…Το πόσο υπέφερε – και σωματικά και ψυχολογικά…

– Πότε είχε διαγνωστεί ο γιος σας με aids; Ο Γρηγόρης συγχωρέθηκε στις 26 Οκτωβρίου του 1989, σε ηλικία 25 ετών. Κάπου στο 1984 είχε διαγνωστεί. 

– Επειδή μιλάμε για τέσσερεις σχεδόν δεκαετίες πριν, πώς είχε ακουστεί στ’ αφτιά σας τότε η λέξη «aids» όταν σας την είπε ο γιος σας; Ο γιος μου ήξερε εξαρχής ότι θα λυπηθώ. Ήταν οι μέρες που θα επέστρεφε στο Λονδίνο για τις σπουδές του και μέχρι εκείνη τη μέρα, δεν γνώριζα οτιδήποτε. Μου είπε κάποια στιγμή: «Μάμα, είμαι άρρωστος». Τον ρώτησα: «Τι έχεις μάναμου;». «Έχω πάρα πολύ πυρετό…». Ο ίδιος μάλλον γνώριζε, αλλά πήγαμε σε κάποιον χημικό για να δούμε τι συμβαίνει, στον οποίο μας έστειλε ένας γιατρός. Όταν εκείνος κατάλαβε ότι όλος αυτός ο πυρετός που είχε ο Γρηγόρης θα μπορούσε να ήταν aids, με ένα άγριο τρόπο του είπε μέσα στο γραφείο του: «Αφού ξέρεις ότι είσαι HIV person, γιατί ήρθες κοντά μου;». Εγώ δεν ήμουν εκεί όταν λέχθηκε αυτό. Όταν έπειτα βγήκε από το γραφείο του τον ρώτησα: «Τι έχεις, παιδί μου; Γιατί είσαι τόσο στενοχωρημένος;». Μου είπε αυτό κι αυτό λέχθηκε. Βρήκα την ψυχραιμία, χωρίς να γνωρίζω τίποτε ακόμη για το παιδί μου, και του απάντησα: «Δεν πειράζει, είναι κάτι πρωτάκουστο για την Κύπρο, τώρα έρχεται εδώ, δεν ξέρει ο κόσμος, συγχώρεσέ τον». Φώναξα ένα γιατρό το ίδιο βράδυ, ο οποίος τύχαινε να είναι και θείος μου και του είχα απόλυτη εμπιστοσύνη, ήρθε στο σπίτι, έμεινε μαζί του, τον εξέτασε, και κατόπιν με προέτρεψε να ετοιμάσω το Γρηγόρη και να πάμε μαζί, το συντομότερο, στο Λονδίνο. Με κάλεσε την επόμενη μέρα: «Ο Γρηγόρης έχει aids», μου ανακοίνωσε…Προτού αναχωρήσουμε για το Λονδίνο, είπα στο γιο μου «δεν θα πούμε τίποτε στον πατέρα σου», γιατί ο σύζυγός μου ήταν δύο φορές εγχειρισμένος με εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς και αν του λέγαμε οτιδήποτε σε σχέση με το γιο του -στον οποίο είχε τεράστια αδυναμία- το πιο πιθανό ήταν να τον χάναμε. Δεν ήταν εύκολα τα πράγματα για μένα. Γιατί έπρεπε να παίζω θέατρο μέσα στο σπίτι. Ο άντρας μου με ρωτούσε: «Γιατί είναι άκεφος ο Γρηγόρης; Τι έχει;» – τι να έλεγα; Ένα παιδί είχαμε. Του είπα πως επειδή είχε αγωνία με τις εξετάσεις του στο πανεπιστήμιο θα πήγαινα μαζί του για να τον συνοδεύσω, να τον περιποιούμαι, να τον φροντίζω, να φάει λίγο φαγητό της μάμας του, μέχρι να τελειώσει με τα μαθήματά του. Ο Γρηγόρης είχε πια ξεκινήσει να μην αισθάνεται καλά, δεν μπορούσε να περπατήσει όπως πριν, ξεκίνησαν τα συμπτώματα – ο πυρετός δεν έπεφτε. Κλείσαμε ραντεβού και πήγαμε στο St Mary’s Hospital. Εκεί, η νοσοκόμα, για να με κάνει να αισθανθώ οικεία μου είπε: «Δείτε τι ωραία μπισκοτάκια έχω, μου τα έφερε ένας ασθενής. Θέλετε να δοκιμάσετε;». Εγώ φοβόμουνα. Δεν ήξερα. Και δεν φοβόμουνα για μένα, αλλά σκεφτόμουν πως αν πάθω κι εγώ οτιδήποτε, ποιος θα φροντίζει μετά το Γρηγόρη; Της είπα: «Όχι, όχι, σας ευχαριστώ». Και τότε η νοσοκόμα, με πολύ ωραίο τρόπο, επειδή κατάλαβε, πήρε ένα μπισκοτάκι, το έφαγε, πήρε δεύτερο, πήρε τρίτο, και τα έτρωγε μπροστά μου. Ο Γρηγόρης γύρισε και μου είπε: «Μάμα, πάρε να φας μπισκότο, δεν θα πάθεις τίποτε». 

– Εσείς, δεν γνωρίζατε τίποτα μέχρι τότε για το aids; Δεν είχα ιδέα! Αυτό που γνώριζα ήταν ότι οι άνθρωποι που είχαν αυτή την αρρώστια απέθνησκαν. Αδυνάτιζαν, και σιγά σιγά πέθαιναν. Δεν έγραφαν τότε γι’ αυτό το θέμα οι εφημερίδες, δεν είχαμε ενημέρωση, εκτός από κάποιες σπάνιες φορές που κάτι μπορεί να αναφερόταν – και αυτό ως γεγονός θανάτου, όχι για να πληροφορηθεί ο κόσμος για το τι είναι το aids. Κι έτσι εμείς θεωρούσαμε πως αυτό είναι κάτι μακρινό, πως δεν μας αφορά, πως σ’ εμάς δεν θα τύχει ποτέ. Μιλάμε φυσικά για τη δεκαετία του ‘80 – άλλες εποχές. 

– Πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα στο St Mary’s Hospital; Είχε έρθει, θυμάμαι, η στιγμή να μπω μόνη μου και να δω τη γιατρό του Γρηγόρη. Θυμάμαι πως ήμουν τόσο πανικοβλημένη που το πρώτο που της είπα ήταν: «Έχει συγκάτοικο! Τι θα κάνω αν πάθει κάτι το άλλο το παιδί; Τι θα πω στη μητέρα του; Γνωρίζουμε την οικογένειά του, είναι Κύπριοι…Έχουμε ένα μπάνιο, ένα νιπτήρα, ένα αποχωρητήριο μέσα στο σπίτι. Τι να κάνω;». Σας επαναλαμβάνω: Ήταν άλλες εποχές, δεν γνωρίζαμε τίποτα για το aids, πώς μεταδίδεται, τι ακριβώς είναι. Εκείνη με καθησύχασε. Μου είπε: «Μην φοβάστε. Αν δειτε πως έχει πληγή ο Γρηγόρης ή τρέχει αίμα από το σώμα του, ούτε εσείς θα τον αγγίξετε, ούτε ο συγκάτοικός του. Και οι πετσέτες που θα χρησιμοποιούν τα παιδιά θα είναι χωριστές». Αυτές ήταν οι πρώτες πληροφορίες που λάμβανα γι’ αυτή την αρρώστια. Το βράδυ είπα στον Γρηγόρη πως θα μιλούσα στο παιδί και θα του εξηγούσα – είχα ευθύνη απέναντι στη μητέρα του. Πανικοβλήθηκε και εκείνος, γιατί ούτε αυτός γνώριζε τι είναι το aids. Αλλά του εξήγησα – με όσα μπορούσα να καταλάβω κι η ίδια. 

– Η πορεία της υγείας του Γρηγόρη πώς εξελισσόταν; Χειροτέρευε η κατάσταση. Μην ξεχνάτε πως τότε δεν υπήρχαν φάρμακα – ήταν μόνο το AZT, το οποίο δεν έκανε τίποτε. Όποιος είχε τότε aids, δεν μπορούσε να σωθεί. 

– Με τον Γρηγόρη πώς ήσασταν; Έπρεπε να σταθώ δυνατή… Και μπροστά στον Γρηγόρη και μπροστά στον άντρα μου. Έπαιζα διπλό ρόλο. Ο άντρας μου είχε ένα κοσμηματοπωλείο στη Λήδρας, και σκεφτόμουν: «Αν του το πω και καταρρεύσει και διαδοθεί -διότι η Κύπρος είναι ένας μικρός τόπος- πως ο γιος του Βεναρδή έχει aids, ποιος πελάτης θα ξαναμπεί μέσα στο μαγαζί για να ψωνίσει; Αν φοβηθεί ο κόσμος; Και μετά εμείς πώς θα ζήσουμε; Πώς θα ανταπεξέλθουμε στα ιατρικά έξοδα του Γρηγόρη;». Εγώ εργαζόμουν ως δημόσιος υπάλληλος, αλλά πλέον υπήρχαν πολλές υποχρεώσεις σε σχέση με το Γρηγόρη – νοσοκομεία, γιατροί, φάρμακα… Έπρεπε πάση θυσία να προστατεύσω το κάθετί. Ο άντρας μου με ρωτούσε: «Τι συμβαίνει;» – καταλάβαινε. Έβρισκα δικαιολογίες: «Ο Γρηγόρης έχει αγωνίες», «έχει δύσκολες εξετάσεις», «με χρειάζεται το παιδί», «είχε πνευμονία», τέτοια. Έλεγα στη γιατρό: «Γιατρέ, ο άντρας μου ένα γιο έχει. Πώς θα του πω ότι ο γιος του πεθαίνει;». Μ’ έτρωγε η αγωνία γι’ αυτό θέμα. Κι έτσι πηγαινοερχόμουν συνεχώς Λάρνακα-Λονδίνο κι έκρυβα καταστάσεις. Κι όταν πια έπρεπε να έρθει κάποια στιγμή ο Γρηγόρης στην Κύπρο για διακοπές -πόσο πια να κρυβόμασταν από τον σύζυγό μου;- εκείνος μου είπε μόλις τον είδε: «Τι συμβαίνει με τον Γρηγόρη και είναι τόσο αδύνατος;». «Είναι λόγω του άγχους των εξετάσεων», δικαιολογήθηκα πάλι. Πάντα έβρισκα κάτι να πω. Εφεύρισκα προφάσεις…Εκείνο το Καλοκαίρι, θυμάμαι, επειδή το σπίτι μας είναι κοντά στη θάλασσα, είχα πει στο γιο μου: «Γρηγόρη μου, να μπεις λίγο κι εσύ στη θάλασσα…». Ήταν Καλοκαίρι. Ιούλιος. Και μου απάντησε: «Μάμα, αν μπω εγώ στη θάλασσα τα νερά θα μου φανούν παγωμένα…». Προσπαθούσε να με διδάξει κι ο ίδιος. Με τον τρόπο του.

– Στον σύζυγό σας πότε το είπατε; Δεν του το είπα εγώ. Του το είπε ο γιατρός όταν κάποια στιγμή, προς το τέλος, είχε έρθει και εκείνος στο Λονδίνο… Βγήκε από το δωμάτιο, έκλαιγε γοερά – «χάνω το γιο μου!», είπε. Ήταν πολύ τραγικές οι στιγμές. Να βλέπω τον άντρα μου έτσι να σπαράζει – που δεν τον είδα ποτέ στα τόσα χρόνια που ήμασταν μαζί… Κι έπρεπε να του δώσω κουράγιο. Βοήθησε ο γιατρός, φέραμε καρδιολόγο, αλλά τα γεγονότα δεν άλλαζαν. 

– Μπροστά στον Γρηγόρη λυγίσατε ποτέ; Μία φορά. Μέσα στο νοσοκομείο έρχονταν εθελοντές που έκαναν μασάζ στα σώματα των ασθενών, για τα κόκαλά τους, λόγω των αφόρητων πόνων. Θυμάμαι πως όσο οι μασέρ ήταν εκεί, του κρατούσα το χέρι – κι ήταν σαν πυρακτωμένο σίδερο. Κι έπρεπε να μην κλάψω…Εκείνος το κατάλαβε ότι έκλαιγα. Του χάιδευα το χέρι, αλλά έκλαιγα…Ήταν πολύ δύσκολα τα πράγματα για μένα. Αλλά έπρεπε να αντέξω! Δεν υπήρχε άλλη λύση. Κατόπιν ζήτησα να μένω στο δωμάτιο μαζί του – γιατί δεν μπορούσε πια να περπατήσει. Και μου το επέτρεψαν. Τον βοηθούσε η sister Φιόνα -καλή της ώρα- και της έλεγε: «Μακάρι να ήμουν κι εγώ καλά, όπως είσαι εσύ, και να μην χρειαζόταν να με κάνεις μπάνιο, να μην θέλω βοήθεια». Μου έλεγε ο Γρηγόρης, επειδή ο ίδιος δεν μπορούσε να φάει κανονικά, «μάμα, θα κάνεις μακαρόνια του φούρνου και μουσακά, να φέρεις στους ανθρώπους, να τους ευχαριστήσουμε». Προσπαθούσα να κάνω τα πάντα για να είναι ευχαριστημένος ο Γρηγόρης! Ό,τι μου έλεγε, του απαντούσα «εντάξει!». Πλέον είχαν ξεκινήσει και οι αφόρητοι πόνοι, ήταν πια πολύ δύστροπος μαζί μου, έβγαινα στον διάδρομο κι έκλαιγα, δεν ήξερα τι να κάνω – καταλάβαινε κι ο ίδιος ότι οι μέρες του ήταν μετρημένες…Τη στιγμή που θα έφευγε δεν ήθελε να είμαι κοντά του, να το δω. Του είχα πει: «Γρηγόρη, θα βγω λίγο έξω να περπατήσω». Κι ωσότου επιστρέψω, ήρθε κάποιος και μου είπε: «Ο Γρηγόρης έφυγε…». Πριν συμβεί αυτό πρόλαβε και μου είπε ο ίδιος: «Μάμα, θέλω έναν ιερέα να έρθει να με δει». Φώναξα τον ιερέα που ήταν στην Αγία Σοφία. Ήρθε επί τόπου, τον είδε κι όταν ετέλειωσε μου λέει: «Πρώτη φορά συνάντησα τόσο καλό παιδί και θρήσκο. Δύο φορές προσπάθησε ο Γρηγόρης να σηκώσει το χέρι του για να κάνει το σταυρό του και δεν τα κατάφερνε, δεν είχε τη δύναμη. Την τρίτη φορά, τελικά, τα κατάφερε…». 

– Πότε αποφασίσατε να κοινοποιήσετε όλο αυτό που ζήσατε και να μιλήσετε δημόσια για το aids; Είχατε γίνει «σύμβολο», θυμάμαι, τότε στην Κύπρο… Ήταν μια εποχή που κανείς δεν μιλούσε γι’ αυτό το θέμα. Κι αυτή η δύναμη προερχόταν από μέσα μου, όταν θυμόμουν το γιο μου. Του το είχα υποσχεθεί, άλλωστε. Εκείνος με είχε ρωτήσει, κάποια στιγμή: «Μάμα, εσύ μετά τι θα κάνεις;» – εννοώντας «όταν φύγω εγώ από τη ζωή, εσύ τι θα κάνεις;». Κι αυθόρμητα γύρισα και του είπα: «Θα βοηθήσω τα παιδιά με aids!». Γύρισε το κεφάλι του, με είδε, προσπάθησε και μου έστειλε το πιο ευτυχισμένο του χαμόγελο…Και μου είπε: «Ναι! Αυτή είναι η μανούλα μου…». Σαράντα μέρες αφότου συγχωρέθηκε ο Γρηγόρης, έπειτα από μια μακρά περίοδο που είχα ξεμάθει να βγαίνω έξω, να βλέπω τις φίλες μου, να συζητώ για την καθημερινότητα, κάλεσα στο σπίτι μου τον δημοσιογράφο Παύλο Παύλου από το ΡΙΚ και του έδωσα συνέντευξη για όσα προηγήθηκαν. Τα τηλεφωνήματα που ξεκίνησα να παίρνω, τα μηνύματα, ήταν τόσα πολλά…Ήταν πολύς ο κόσμος. Ένας κόσμος που καταλάβαινε πλέον ότι πρέπει να αποδεχόμαστε τον κάθε άνθρωπο όπως είναι. Εγώ ήμουνα μέσα στο σπίτι μου, στη θλίψη μου, στην απελπισία μου, αλλά έβλεπα πως υπήρχαν άνθρωποι που έπαιρναν κουράγιο – κι έτσι ξεκίνησε ένας μακρύς αγώνας μέχρις ότου καταφέρουμε να δημιουργήσουμε κάποια πράγματα στην Κύπρο, όπως είναι η «Γρηγόριος Κλινική», στη Λάρνακα. Και, κυρίως, να ενημερώσουμε, σε μια εποχή που ο κόσμος πίστευε πως το aids είναι κατάρα.   

– Πόσο σας άλλαξε ο θάνατος του Γρηγόρη, προσωπικά; Πιστεύω πως πάντα ήμουν δυνατή. Αλλά δεν το ήξερα. Έπειτα έγραψα και τον «Γολγοθά» – ένα βιβλίο που πήγε παντού, που το διάβασαν τόσοι πολλοί…Υπηρετούσα το χρέος μου. Οι περιστάσεις με έκαναν ακόμη πιο δυνατή. 

– Πώς είναι όταν πηγαίνετε σήμερα στην «Γρηγόριο Κλινική»; Είναι σα να βοηθώ τον Γρηγόρη μου. Έτσι αισθάνομαι. Γι’ αυτό πάλεψα για να γίνει αυτή την Κλινική – για να βοηθήσω τα υπόλοιπα παιδιά. Θυμάμαι, μια φορά, είχα πάει στην Κλινική κι είδα ένα παιδί που δεν το γνώριζα προηγουμένως. Και μου είπε: «Ο Γρηγόρης ήταν τυχερός γιατί είχε μια μάνα σαν εσένα. Ενώ εμένα η μητέρα μου με πέταξε, δεν με χάιδεψε ποτέ αφότου αρρώστησα». Και λέω: «Είναι δυνατόν;». Ήταν πολύ δύσκολες οι εποχές, έπρεπε να μιλώ, έπρεπε να βγω μπροστά, πήγαινα στα χωριά και έκανα ομιλίες, εξηγούσα, άρχισα δράση αμέσως – και πού δεν πήγα; Θυμάμαι χαρακτηριστικά τότε, όταν με ρωτούσε ο άντρας μου κάθε φορά «που πας;» του έλεγα πάντα «πάω να βοηθήσω, δεν χρειάζεται να ξέρεις λεπτομέρειες. Έχω ιερό καθήκον!». Με το να βοηθώ παρηγοριόμουνα. Ήταν σα να βοηθούσα το παιδί μου. Ήταν σα να βοηθούσα τον Γρηγόρη μου…Πρέπει, επίσης, να αναφερθώ -όχι ονομαστικά, για να μην αδικήσω κάποιους- στους συνοδοιπόρους μου σε αυτό τον αγώνα – και είχα την ευλογία να έχω πολλούς και πολλές. Χωρίς όλους αυτούς, τίποτα δεν θα γινόταν!

– Πώς έχετε τώρα στο μυαλό σας τον Γρηγόρη; …Όπως τον αγαπούσα πάντοτε, ακόμα τον αγαπώ. Και πάντα θα τον αγαπώ… 

– …Και, τι θα λέγατε σήμερα, σε μια μάνα, που θα της πει το παιδί της ότι έχει διαγνωστεί με aids; Ότι θα πρέπει να αγκαλιάσει το παιδί της. Να είναι «εκεί». Να το αγαπά… Είναι το παιδί της! 

Συνέντευξη: Γιάννης Χατζηγεωργίου   

Ελεύθερα, 28.11.2021.

pfilenews.com