13 κίτρινες κάρτες στις δημόσιες συμβάσεις: Βροχή οι απευθείας αναθέσεις – Τα κραυγαλέα παραδείγματα παρατυπιών

© Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη

Κόλαφο για τη διαδικασία ανάθεσης των δημοσίων συμβάσεων αποτελεί η νέα έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, το οποίο για μια ακόμη φορά αναδεικνύει τις διαχρονικές πλημμέλειες στο συγκεκριμένο πεδίο της οικονομίας.

Έπειτα από ανάλογη έκθεση που δημοσιεύθηκε το φθινόπωρο του 2023 και η οποία είχε επικεντρωθεί κυρίως στις διαδικασίες που ακολουθούν οι αναθέτουσες αρχές των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), αυτή τη φορά το Ελεγκτικό Συνέδριο εξέτασε τους φορείς της γενικής κυβέρνησης, στους οποίους «μοιράζει 13 κίτρινες κάρτες».

Όπως αναφέρεται σχετικά, στην έκθεση 4/2024 τα κλιμάκια του Ελεγκτικού Συνεδρίου, κατά κύριο λόγο, ανέδειξαν κατά τη χρονική περίοδο από 1/7/2023 έως 31/12/2024 ουσιώδεις πλημμέλειες στις διαδικασίες ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων μεγάλης οικονομικής αξίας από τους φορείς της γενικής κυβέρνησης.

Επισημαίνεται ότι σε αντίστοιχες προηγούμενες εκθέσεις του αρμόδιου τμήματος για τον προσυμβατικό έλεγχο είχαν καταγραφεί αντίστοιχες παραβάσεις. Κατά συνέπεια, παρατηρείται επαναληψιμότητα όχι μόνο στις παραβιαζόμενες αρχές και διατάξεις, αλλά και στα στοιχεία θεμελίωσης των πλημμελειών και ενίοτε στις περιστάσεις υπό τις οποίες εκδηλώθηκαν.

Σημειώνεται ότι με βάση τα στοιχεία του Κεντρικού Ηλεκτρονικού Μητρώου Δημοσίων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ), καθ’ όλη τη διάρκεια του 2024 υπογράφηκαν 246.086 συμβάσεις αξίας 16,015 δισ. ευρώ.

Εντυπωσιακός, ωστόσο, είναι ο αριθμός των συμβάσεων με απευθείας ανάθεση, οι οποίες απέσπασαν το ποσοστό του 76,7%. Συγκεκριμένα, από το σύνολο των 246.086 συμβάσεων, οι 188.740 ήταν με απευθείας ανάθεση, δηλαδή περισσότερες από τις τρεις στις τέσσερις συμβάσεις.

Σε ό,τι αφορά την κατανομή ανά είδος διαδικασίας, το 2024 με ανοικτή διαδικασία υπεγράφησαν 32.558 συμβάσεις αξίας 10,376 δισ. ευρώ. Στη δεύτερη θέση σε αξία ήταν οι συμβάσεις με απευθείας ανάθεση με 2,524 δισ. ευρώ.

Στην τρίτη θέση σε αξία βρίσκονται οι συμβάσεις με κλειστή διαδικασία. Συγκεκριμένα, υπεγράφησαν 2.013 συμβάσεις αξίας 1,477 δισ. ευρώ.

Ακολουθούν:

• Οι συμβάσεις με διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη γνωστοποίηση (7.753 συμβάσεις αξίας 1,329 δισ. ευρώ).
• Οι συμβάσεις με τη διαδικασία του άρθρου 128 (2.917 συμβάσεις αξίας 157,344 εκατ. ευρώ).
• Οι συμβάσεις με συνοπτικό διαγωνισμό (5.252 συμβάσεις αξίας 62,928 εκατ. ευρώ).
• Οι συμβάσεις με ανταγωνιστική διαδικασία με διαπραγμάτευση (3.062 συμβάσεις αξίας 40,343 εκατ. ευρώ).
• Οι συμβάσεις με διαπραγμάτευση με προηγούμενη προκήρυξη διαγωνισμού (1.662 συμβάσεις αξίας 26,772 εκατ. ευρώ).
• Οι συμβάσεις με απευθείας ανάθεση – Covid-19 (945 συμβάσεις αξίας 15,119 εκατ. ευρώ).
• Οι συμβάσεις με ανταγωνιστικό διάλογο (600 συμβάσεις αξίας 3,221 εκατ. ευρώ).
• Οι συμβάσεις με διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη γνωστοποίηση Covid – 19 (37 συμβάσεις αξίας 1,84 εκατ. ευρώ).
• Οι συμβάσεις σύμπραξη καινοτομίας (7 συμβάσεις αξίας 189.154 ευρώ).

Τα «φάουλ»

Όπως προαναφέρθηκε, στην έκθεση καταγράφονται οι επαναλαμβανόμενες πλημμέλειες, οι οποίες κωδικοποιημένα συνίστανται στις εξής:

1. Μη νόμιμη εξαίρεση των διαδικασιών ανάθεσης μικτών συμβάσεων από την εφαρμογή των διατάξεων των ν. 4412/2016 και 4413/2016.

2. Μη δημοσίευση ουσιωδών τροποποιήσεων όρων της διακήρυξης, ιδίως ως προς τα κριτήρια ποιοτικής επιλογής και τις τεχνικές προδιαγραφές.

3. Έλλειψη αναγκαίας χρηματοδότησης ή επαρκούς πίστωσης για την εκτέλεση της σύμβασης.

4. Ελλιπής τεκμηρίωση της σκοπιμότητας και του προϋπολογισμού δημοσίων συμβάσεων.

5. Αδικαιολόγητη παρέκκλιση από τον κανόνα της διενέργειας διαγωνισμού, χωρίς τη συνδρομή αναγκών που ανέκυψαν κατεπειγόντως εξαιτίας περιστάσεων απρόβλεπτων εκ μέρους μιας επιμελούς αναθέτουσας αρχής.

6. Ουσιώδεις τροποποιήσεις υφιστάμενων συμβάσεων, χωρίς να συντρέχουν οι σωρευτικά απαιτούμενες προϋποθέσεις εξαιρέσεων από τη διεξαγωγή διαγωνισμού.

7. Αδικαιολόγητοι αποκλεισμοί προσφερόντων, λόγω μη προσκόμισης δικαιολογητικών συμμετοχής, ελλείψει σαφήνειας στους όρους της διακήρυξης.

8. Κριτήρια ποιοτικής επιλογής σε διαγωνιστικές διαδικασίες που περιόριζαν τον κύκλο των δυνητικών προσφερόντων ή εισήγαγαν αδικαιολόγητες διακρίσεις αυτών.

9. Μη νόμιμοι αποκλεισμοί από διαγωνιστικές διαδικασίες οικονομικών φορέων, που επιθυμούσαν να στηριχθούν στις ικανότητες τρίτων.

10. Έλλειψη πλήρους και επαρκούς αιτιολογίας της αξιολόγησης των τεχνικών προσφορών.

11. Αποδοχή προσφορών και κατακύρωση κατά παράβαση της διακήρυξης.

12. Αποδοχή εναλλακτικών προσφορών, χωρίς να απαιτείται ή να επιτρέπεται στη διακήρυξη η υποβολή εναλλακτικών προσφορών.

13. Πλημμέλειες στα στάδια ελέγχου των δικαιολογητικών είτε συμμετοχής είτε κατακύρωσης, με αποτέλεσμα την παράνομη απόρριψη προσφοράς οικονομικών φορέων, που προηγούνταν στη σειρά μειοδοσίας από τους αναδειχθέντες αναδόχους δημοσίων έργων.

Σημαντικές πλημμέλειες σε όλα τα στάδια

Σύμφωνα με την έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, γενικά στις διαδικασίες ανάθεσης ουσιώδεις πλημμέλειες διαπιστώθηκαν στο σύνολο των επιμέρους σταδίων αυτών, από την προετοιμασία των συμβάσεων έως την κατακύρωση.

Μάλιστα, αναφέρεται ότι όσον αφορά τις διατυπώσεις δημοσιότητας της διακήρυξης, οι οποίες απαιτείται να τηρούνται και στις ουσιώδεις τροποποιήσεις αυτής, διαπιστώθηκαν περιπτώσεις στις οποίες η δημοσιευθείσα διακήρυξη τροποποιήθηκε ουσιωδώς χωρίς να δημοσιευθεί εκ νέου, με αποτέλεσμα να διαταραχθούν οι αρχές της ίσης μεταχείρισης και του ανταγωνισμού των δυνητικών προσφερόντων οικονομικών φορέων, το οποίο συντελείται και στις όψιμες, αλλά σημαντικές ως προς τους όρους υποβολής προσφορών, διευκρινίσεις, μετά τις οποίες οι αναθέτουσες αρχές παραλείπουν να παρατείνουν την προθεσμία υποβολής προσφορών.

Αντίστοιχα, στις διαδικασίες σύναψης συμβάσεων ή συμφωνιών-πλαίσιο με αντικείμενο, κυρίως, προμήθειες, ο έλεγχος ανέδειξε περιπτώσεις στις οποίες οι αναθέτουσες αρχές δεν ανταποκρίθηκαν, είτε αυτοβούλως είτε κατόπιν αναζήτησης στοιχείων κατά τον έλεγχο, στην υποχρέωση να τεκμηριώνουν επαρκώς την αναγκαιότητα και τον προϋπολογισμό της σχεδιαζόμενης σύμβασης ή συμφωνίας-πλαίσιο, καθώς και περιπτώσεις στις οποίες διαπιστώθηκε έλλειψη είτε επαρκούς χρηματοδότησης είτε επαρκούς πίστωσης για την εκτέλεση της σύμβασης.

Κραυγαλέα παραδείγματα παρατυπιών σε προμήθειες

Χαρακτηριστικά παραδείγματα παρατυπιών στις δημόσιες συμβάσεις, σύμφωνα με την έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, είναι τα εξής:

1. Κατά τον έλεγχο διαδικασιών σύναψης συμβάσεων προμήθειας λιπαντικών και συναφών ειδών για τις ανάγκες δήμων, διαπιστώθηκε σημαντική αύξηση των ποσοτήτων ή των προϋπολογιζόμενων τιμών μονάδας για τα ίδια είδη συγκριτικά προς τις ακριβώς προηγούμενες, κατά περίπτωση, διακηρύξεις της ίδιας αναθέτουσας αρχής, καθώς και ότι για τον καθορισμό των προϋπολογιζόμενων τιμών μονάδας αναζητήθηκε και λήφθηκε προσφορά από έναν και μόνο τοπικό πρατηριούχο ή ότι για την τεκμηρίωση της αύξησής τους σε ποσοστό 16% σε σχέση με τις τιμές μονάδας των ίδιων ειδών της προηγούμενης διακήρυξης, γινόταν αόριστη επίκληση των ανατιμήσεων που προκάλεσαν η εμπόλεμη κατάσταση στην Ουκρανία και οι συνεχιζόμενες συνέπειες της πανδημίας του Covid-19.

2. Σε διαδικασία προμήθειας τροφίμων και γάλακτος διαπιστώθηκε ελλιπής τεκμηρίωση της αναγκαιότητας της προμήθειας, των ποσοτήτων ειδών και της προϋπολογιζόμενης δαπάνης, καθώς δεν προσκομίστηκαν πρόσφορα στοιχεία τεκμηρίωσης αυξήσεων, κατά περίπτωση έως και κατά εννέα φορές, ή μειώσεων των ποσοτήτων ειδών συγκριτικά προς δύο προγενέστερες διαγωνιστικές διαδικασίες, ούτε στοιχεία με αναφορά συγκεκριμένων δεδομένων προσδιορισμού τιμών μονάδας για κάθε είδος/υποείδος κατά τρόπο ελεγκτικά επαληθεύσιμο.

3. Συμφωνία-πλαίσιο με αντικείμενο την προμήθεια αντιδραστηρίων και συνοδού εξοπλισμού τριών δημόσιων νοσοκομείων, ως προς την τεκμηρίωση του προϋπολογισμού τμημάτων αυτής, για είδη εξετάσεων τις οποίες ζητούσαν οι συγκεκριμένοι φορείς, κρίθηκε ελλιπής, διότι αορίστως και χωρίς συσχέτιση με τα ζητούμενα είδη γινόταν επίκληση των μέσων τιμών της αγοράς άλλων δημόσιων νοσοκομείων, χωρίς μνεία τιμών ή προσκόμιση συγκριτικών στοιχείων. Η έλλειψη των στοιχείων κρίθηκε ουσιώδης νομική πλημμέλεια της διαδικασίας, συναπτόμενη προς τις αρχές της διαφάνειας και της χρηστής δημοσιονομικής διαχείρισης.