Τα Χριστούγεννα είναι απ’ τις πιο δημοφιλείς γιορτές και τα τιμούν πολλές χώρες του πλανήτη, ακόμη κι αν δεν υπάγονται στο χριστιανικό θρήσκευμα. Είναι συνυφασμένα με τη χαρά, την αλληλεγγύη, τη συντροφικότητα και τα έθιμα κάθε τόπου που κάνουν τη συγκεκριμένη γιορτή πολύ όμοια αλλά και ξεχωριστή για κάθε χώρα. Αν ψάξει κανείς για τα πιο περίεργα χριστουγεννιάτικα έθιμα, θα βρει πολλά αποτελέσματα. Ωστόσο, παρακάτω συγκεντρώνονται όσα ήταν ικανά να εκπλήξουν ή να παραξενέψουν ακόμη κι εμένα που ασχολούμαι με τη λαογραφία εδώ και χρόνια!

1. Παλιά έπιπλα βγάζουν φτερά

Στην Ιταλία την ημέρα Χριστουγέννων πετάνε τα παλιά τους έπιπλα απ’ το παράθυρο για να διώξουν τα παλιά προβλήματα. Είναι μια καλή λύση για κάποιον που έχει έπιπλα του πρώην συντρόφου του. Αρκεί, βέβαια, να μην περνάει κάποιος από κάτω και την πληρώσει χωρίς να φταίει σε τίποτα.

2. Ανατροφή ενός κούτσουρου («Tio De Nadal»)

Στην Καταλονία της Ισπανίας, ο Τίο είναι το πνεύμα των Χριστουγέννων, ένα άδειο κομμάτι ξύλο, με κλαδιά για πόδια και ζωγραφισμένο χαρούμενο προσωπάκι. Κάθε απόγευμα απ’ τις 8 Δεκεμβρίου, τα παιδάκια ταΐζουν το κούτσουρο με γλυκά και νερό και το κρατούν ζεστό σε μια κουβέρτα. Την παραμονή των Χριστουγέννων, ολοκληρώνεται η διαδικασία με τα παιδιά να χτυπούν τον Τίο, σαν άλλη πινιάτα, τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια σχετικά με μεγάλα και παχιά περιττώματα. Γιατί; Γιατί ο Τίο θα ενεργηθεί και θα δώσει τα δώρα. Τα λόγια είναι περιττά…

3. Διακοσμητική φιγούρα σε στάση αφόδευσης («El Caganer»)

Ξανά στην Καταλονία της Ισπανίας έχουν ένα σουρεαλιστικό στολίδι για το σπίτι τους, καθώς πρόκειται για ομοιώματα ανθρώπων, διάσημων ή μη, σε στάση κένωσης ενώ παρουσιάζεται και το αποτέλεσμα της συγκεκριμένης διαδικασίας. Η ύπαρξη αυτής της φιγούρας θα φέρει καλή τύχη και πλούσια σοδειά στους ανθρώπους. Απ’ το να πάνε σκατά οι δουλειές τους, καλύτερα να τα έχουν στο σαλόνι τους!

4. Αραχνοΰφαντοι ιστοί και αράχνες για στολίδια

Στην Ουκρανία συνηθίζουν να τοποθετούν στο δέντρο ψεύτικες αράχνες και κρύβουν στα κλαδιά του έναν αυτοσχέδιο ιστό αράχνης που όποιος τον βρει θα έχει τύχη την ερχόμενη χρονιά. Το έθιμο αυτό προέκυψε από έναν μύθο, σύμφωνα με τον οποίο μια φτωχή χήρα δεν είχε αρκετά χρήματα για στολίδια κι οι αράχνες είχαν κεντήσει το άδειο δέντρο της. Ένα πρωί που ξύπνησε οι ιστοί είχαν γίνει χρυσαφένιοι κι ασημένιοι. Πιθανώς απ’ αυτό προέκυψαν κι οι γιρλάντες που χρησιμοποιούμε πολλοί έως σήμερα. Παρόμοιο έθιμο υπάρχει και στην Γερμανία που στο δέντρο κρύβουν ένα αγγουράκι τουρσί κι όποιο παιδάκι το βρει θα πάρει πολλά δώρα απ’ αυτόν που το έκρυψε.

5. Παπούτσι «θα με πάρει – δε θα με πάρει»

Στην Τσεχία, ανήμερα Χριστουγέννων, οι ανύπαντρες γυναίκες στέκονται στην πόρτα με την πλάτη και πετάνε στον αέρα ένα παπούτσι, στο ύψος του ώμου τους. Απ’ τη στιγμή που θα πέσει αν η μύτη του κοιτάζει προς την πόρτα, η κοπέλα θα παντρευτεί μέσα στο νέο έτος, αν όχι, θα πρέπει να περιμένει. Δεν είναι δηλαδή ότι δεν τη δίνει η μάνα της, απλώς το τακούνι του παπουτσιού κοιτούσε προς την πόρτα!

6. Απόψε θα καεί η κατσίκα («Yule»)

Στη Σουηδία, στην αρχή της εορταστικής περιόδου τοποθετείται μια γιγάντια κατσίκα σε μια πλατεία, η οποία κοστίζει χιλιάδες ευρώ και απαιτεί υπερβολικά πολλές ώρες για να φτιαχτεί. Κάθε χρόνο, όμως, καίγεται από βάνδαλους παρότι φρουρείται. Εδώ και χρόνια ο κόσμος στοιχηματίζει για πόσο θα σταθεί άθικτη η κατασκευή. Όλο αυτό αποτελεί σύγχρονο έθιμο, προερχόμενο από ένα παμπάλαιο που οι άντρες τον 11ο αιώνα ντύνονταν κατσίκες κι έκαναν φάρσες στον κόσμο ζητώντας δώρα. Έπειτα, απ’ τον 17ο αιώνα, η κατσίκα αντικατέστησε τον Άγιο Βασίλη κι έφτασε να είναι η μασκότ των Χριστουγέννων της Σουηδίας.

7. Μπαλοθιές αλά ισπανικά

Στην Αργεντινή, τη νύχτα των Χριστουγέννων, βγαίνουν οι νέοι στους δρόμους με τα όπλα τους και πυροβολούν στον αέρα, ώστε να φύγουν τα κακά πνεύματα. Τρομαχτικό κι επικίνδυνο έθιμο αλλά τι μπορούμε να πούμε απ’ τη στιγμή που σε πολλές περιοχές της Κρήτης γίνονται τα ίδια στους γάμους για τον ίδιο λόγο;

8. They see me rollin’, they lovin’

Στη Βενεζουέλα και πιο συγκεκριμένα στο Καράκας, το πρωί των Χριστουγέννων, απ’ τις 8:00, σταματάει η κυκλοφορία των αυτοκινήτων σε πολλούς δρόμους κι όλοι οι άνθρωποι κυκλοφορούν με roller skates πηγαίνοντας στην εκκλησία. Απ’ το προηγούμενο βράδυ τα παιδιά δένουν στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού τους μια κόκκινη κλωστή, η οποία θα πρέπει να είναι μακριά και να κρέμεται έξω απ’ το παράθυρο, έτσι ώστε οι άνθρωποι που περνούν να την τραβήξουν αναγγέλλοντας τον ερχομό των Χριστουγέννων.

9. Πέταγμα μαγισσών

Στη Νορβηγία την Παραμονή των Χριστουγέννων οι νοικοκυρές κρύβουν καλά τις σκούπες και γενικότερα καθαριστικά είδη με κοντάρια, ώστε να μην τα βρουν οι μάγισσες και τα πνεύματα. Αυτό γίνεται αφενός για να μην ανέβουν στον ουρανό και κάνουν αταξίες κι αφετέρου για να μην είναι κακότυχο το νέο έτος. Σκούπα έξω απ’ το σπίτι θεωρείται πολύ κακός οιωνός∙ ακόμα χειρότερα αν τη θυμηθείς και την έχει πάρει κάποιος!

10. Γούρικο κουφάρι («Mari Lwyd»)

Στην Ουαλία των Ηνωμένων Πολιτειών, ομάδα ανθρώπων περιφέρει ένα κρανίο αλόγου, τοποθετημένο σ’ ένα ξύλινο κοντάρι, στολισμένο με λευκό σεντόνι και διάφορα διακοσμητικά. Περνάει από κάθε σπίτι κι επιχείρηση για να φέρει καλή τύχη. Μακάβριο; Μπορεί και όχι.

11. Δείπνο με τα πνεύματα («Consoda»)

Στην Πορτογαλία το πρωί των Χριστουγέννων οργανώνεται από κάθε οικογένεια ένα μικρό ρεβεγιόν και τοποθετούν στο τραπέζι τους περισσότερα σερβίτσια προκειμένου να τιμήσουν τις ψυχές των νεκρών. Μην εμφανιστεί ο πρόγονος και δεν έχει πιρούνι να τσιμπήσει! Παρεμφερή έθιμα υπάρχουν και στη Φιλανδία που την Παραμονή Χριστουγέννων μαζεύονται οικογενειακώς στη σάουνα που βρίσκεται σε κάθε σπίτι πριν πάνε στις εορταστικές εκδηλώσεις. Την ώρα που θα γυρίσουν, θα έχουν επιστρέψει και τα πνεύματα των προγόνων τους. Αν δεν ακολουθηθεί η διαδικασία αυτή, θα έρθει ο περίφημος καλικάντζαρος. Όπως και να ‘χει, πάλι θα χρειαστούν περισσότερα σερβίτσια. Μακάβρια; Ναι, αυτά είναι.

12. Γάτα που θα σου δώσει ή θα σε πάρει

Στην Ισλανδία λέγεται πως κυκλοφορεί στην επαρχία μια υπερμεγέθης γάτα, η οποία επιβλέπει την αποδοτικότητα των εργαζομένων. Οι αγρότες συνηθίζουν να τους απειλούν πως θα τους φάει η τεράστια αυτή γάτα αν τεμπελιάζουν. Στον αντίποδα, οι σκληρά εργαζόμενοι θα λάβουν ολοκαίνουρια ρούχα. Πέραν όλων, αποδεικνύεται καλό κίνητρο! Κι από αυτό το έθιμο καθιερώθηκε κι η ανταλλαγή ρούχων ως δώρα στην Ισλανδία, αφού όλοι δούλευαν υπό τον φόβο μην πάρει κανέναν η γάτα. Είναι ένα μπόνους, καθώς μπορείς να εξηγήσεις στο παιδί σου γιατί του έκανες δώρο ρούχα χωρίς να αρχίσει να κλαίει!

13. Ένα, δύο ή τρία δώρα είναι λίγα

Στη Λετονία υπάρχει παράδοση κατά την οποία καθένας θα πρέπει να ανταλλάξει 12 δώρα με κάθε μέλος της οικογενείας του ή φιλικά του πρόσωπα. Ίσως είναι τρομερά εύποροι ή τα δώρα είναι μικρής χρηματικής και μεγάλης συναισθηματικής αξίας. Ο ίδιος αριθμός χαρακτηρίζει κι ένα έθιμο της Βουλγαρίας που στο γιορτινό τραπέζι βρίσκονται 12 διαφορετικά φαγητά. Είναι κι αυτό ένα δώρο από όλους προς όλους! Φυσικά ο αριθμός 12 είναι συμβολικός κι αντιπροσωπεύει εύλογα κάθε μήνα του έτους.

14. Τηγανητές κάμπιες

Στη Νότια Αφρική, αντίστοιχο με τα μελομακάρονα για μας είναι οι τηγανητές κάμπιες, αλλά όχι όποιες κι όποιες! Πρόκειται για το αυτοκρατορικό είδος «Emperor Moth», λες κι αυτό παύει να τις κάνει κάμπιες. Πολλοί τις λατρεύουν, ενώ άλλοι πασχίζουν να καταπιούν έστω μία, προκειμένου να έχουν καλή τύχη το νέο έτος. Ας ελπίσουμε ότι άξιζε το ζόρι.

15. Φάλαινα, η λιχουδίτσα («Mattak»)

Στη Γροιλανδία παραδοσιακό κι αγαπημένο χριστουγεννιάτικο έδεσμα έρχεται να ανταγωνιστεί έντονα στη λίστα μας τις τηγανιτές αυτοκρατορικές κάμπιες. Αποτελείται από κομμάτια ακατέργαστου δέρματος φάλαινας, καλυμμένο με λίγο λίπος. Οι Γροιλανδοί το βρίσκουν εξαιρετικό, όσο παράλογο κι αν μας φαίνεται! Καλή όρεξη είπαμε;

Προτού μπούμε στη διαδικασία να κρίνουμε αυτά τα έθιμα, ας σκεφτούμε πόσο φυσιολογικά φαίνονται στον εκάστοτε λαό, πόσες ταυτίσεις υπάρχουν αλλά και πόσα περίεργα έχει ο δικός μας λαός σε διάφορα τελετουργικά. Εξάλλου, τα περισσότερα γίνονται για να φέρουν τύχη ή και να απομακρύνουν το κακό χωρίς να βλάπτεται κανένας. Περισσότερο θετικά αποτελέσματα έχουν, καθώς έρχονται κοντά τα μέλη της οικογένειας. Για το γούρικο ρόδι που σπάμε παραδοσιακά στη χώρα μας, όμως, μόνο ο νοικοκύρης του σπιτιού δε νιώθει πια τυχερός. «Χαλάλι» θα πει, γιορτές είναι και βρίσκεται αλλού το νόημα!

Συντάκτης: Ελένη Βαλαβάνη
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γουγούλα pillowfights