Μπορούν τελικά άνδρες και γυναίκες να είναι απλώς φίλοι;

«Άντρες και γυναίκες δεν μπορούν να είναι φίλοι, γιατί το σεξ μπαίνει πάντα στη μέση». Αυτή η άποψη, διατυπωμένη από τον Χάρι στην εμβληματική ρομαντική κομεντί Όταν ο Χάρι συνάντηση τη Σάλι  (1989), παραμένει ευρέως διαδεδομένη.

Στην Τουρκία, η ανώτατη θρησκευτική αρχή την εξέφρασε με ακόμη αυστηρότερο τόνο, ζητώντας από τα 90.000 τεμένη της χώρας να διαβάσουν στους πιστούς πως οι φιλικές σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών «σέρνουν τους ανθρώπους στον λάκκο της μοιχείας».

Η ιδέα ότι η σεξουαλικότητα μπορεί να «μπαίνει στη μέση» δεν είναι μεν αβάσιμη, αλλά δεν είναι και «νόμος» σημειώνει ο Economist σε παλαιότερο άρθρο του που επαναφέρει σήμερα στις προτάσεις του για το Σαββατοκύριακο.

Έρευνα της April Bleske-Rechek από το Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν δείχνει ότι στους πλατωνικούς δεσμούς, οι άντρες συχνά βρίσκουν τις φίλες τους ελκυστικές – και πιστεύουν ότι το ίδιο ισχύει και αντίστροφα, ανεξαρτήτως της πραγματικότητας. Πρόκειται για χαρακτηριστικό δείγμα ανδρικής αυταπάτης. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως η φιλία μεταξύ των φύλων είναι καταδικασμένη.

Αντιθέτως, οι φιλίες μεταξύ αντρών και γυναικών είναι εξαιρετικά πολύτιμες – και όχι μόνο επειδή, όπως έλεγε ο Άγγλος διανοούμενος Τζον Έβελιν, «η φιλία είναι το χρυσό νήμα που δένει τις καρδιές όλου του κόσμου». Νέα έρευνα δείχνει πως οι κοινωνίες στις οποίες άντρες και γυναίκες μπορούν να είναι φίλοι τείνουν να είναι λιγότερο σεξιστικές και πιο ισότιμες. 

Ο δείκτης «When Harry Met Sally»

Ερευνητές της Meta και του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης ανέλυσαν τις φιλίες 1,8 δισ. χρηστών του Facebook. Ανέπτυξαν έναν «δείκτη φιλίας μεταξύ των δύο φύλων» (WHMSI – When Harry Met Sally Index), με βάση τη συχνότητα και την αμοιβαιότητα των αλληλεπιδράσεων.

Μηδέν σημαίνει πλήρη διαχωρισμό, ένα δηλώνει ίση κατανομή φίλων ίδιου και αντίθετου φύλου, ενώ τιμές πάνω από το ένα δείχνουν προτίμηση στις φιλίες με το άλλο φύλο.

Οι ψηφιακοί δεσμοί δεν είναι τέλεια αντανάκλαση της πραγματικότητας, αλλά με δεδομένα που χαρτογραφούν 1,4 τρισ. διασυνδέσεις, το εύρημα έχει βαρύτητα.

Οι πιο «διαχωρισμένες» κοινωνίες είναι εκείνες του μουσουλμανικού κόσμου: στη Λιβύη, το Ιράκ και την Αίγυπτο, οι χρήστες έχουν κατά μέσο όρο μόλις έναν φίλο του αντίθετου φύλου για κάθε δέκα του ίδιου φύλου (δείκτης 0,1). Στον αντίποδα, η Καραϊβική, τμήματα της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής εμφανίζουν πολύ υψηλότερα επίπεδα φιλιών μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Στη Δύση, οι περισσότεροι έχουν σχεδόν διπλάσιες φιλίες με άτομα του ίδιου φύλου, με δείκτη 0,5–0,6. Αξιοσημείωτο είναι το ενδοεθνικό χάσμα στη Γερμανία: οι κάτοικοι της πρώην Ανατολικής Γερμανίας διατηρούν περισσότερες φιλίες με το αντίθετο φύλο απ’ ό,τι εκείνοι στη Δυτική.

Η φιλία πιο εύκολη στο εργασιακό πεδίο

Ο καλύτερος προγνωστικός δείκτης για τον WHMSI είναι το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό.

Η κοινή εργασία επιτρέπει φυσική αλληλεπίδραση χωρίς ερωτική πρόθεση.

Έτσι, η Νιγηρία, με συμμετοχή γυναικών στο 96% της αντρικής, έχει δείκτη 0,67. Η Ινδία, με μόλις 43%, φτάνει το 0,34.

Η σεξουαλική ελευθερία παίζει επίσης ρόλο. Σε 55 αναπτυσσόμενες χώρες, οι φιλίες μεταξύ των φύλων είναι πιο συχνές εκεί όπου περισσότερες γυναίκες δηλώνουν πως έχουν συνάψει σχέσεις εκτός γάμου ή συγκατοίκησης.

Αυτό ενισχύει τη θέση των Τούρκων ιμάμηδων ότι η οικειότητα οδηγεί σε αμαρτία – αλλά και την άποψη ότι οι φιλίες και οι ερωτικές σχέσεις πηγαίνουν χέρι-χέρι στις πιο φιλελεύθερες κοινωνίες.

Στερεότυπα για τη γυναίκα και φιλία

Στους στενότερους κύκλους –τους πέντε πιο στενούς φίλους στο Facebook– ο διαχωρισμός σχετίζεται περισσότερο με τις πολιτισμικές αντιλήψεις για τα φύλα.

Ισχυρός προγνωστικός δείκτης της απομόνωσης είναι ο «πατριαρχικός δείκτης» (patrilineal/fraternal syndrome): έλλειψη δικαιωμάτων γυναικών στην κληρονομιά, πρόωροι γάμοι, και η αντίληψη ότι ο βιασμός είναι προσβολή της αντρικής ιδιοκτησίας.

«Όταν η τιμή των ανδρών εξαρτάται από την απομόνωση των γυναικών, οι φιλίες μεταξύ των φύλων είναι σπάνιες», εξηγεί η Άλις Έβανς από το King’s College London.

Στην Τουρκία, η καθηγήτρια Νουράι Καραμάν συμπληρώνει: «Η τιμή της οικογένειας εξαρτάται από τη συμπεριφορά της γυναίκας. Οι γυναίκες δεν ενθαρρύνονται να κάνουν παρέα με άνδρες εκτός οικογένειας».Ο αποκλεισμός αυτός οδηγεί και σε ανισότητες στο εργασιακό περιβάλλον.

Η Τουρκία έχει το χαμηλότερο ποσοστό γυναικείας συμμετοχής στην αγορά εργασίας στον ΟΟΣΑ. «Κάποιες γυναίκες δεν παίρνουν καν την άδεια να δουλέψουν», λέει η Καραμάν. «Και όσες δουλεύουν, χάνουν επαγγελματικές ευκαιρίες επειδή οι άντρες συνάδελφοι συναντιούνται για τσάι χωρίς εκείνες».

Νότια Κορέα: Ο πάγος παραμένει

Στη Νότια Κορέα, λιγότερο από το ένα τρίτο των φιλιών στο Facebook είναι με το άλλο φύλο. Οι κοινωνικές σχέσεις είναι βαθιά έμφυλες. Ο ηθοποιός Αν Τζονγκ Γκιουν δηλώνει: «Δεν έχω σκεφτεί ποτέ να είμαι φίλος με γυναίκα. Δεν νιώθω ότι είμαστε το ίδιο είδος ανθρώπου».

Αυτός ο διαχωρισμός επηρεάζει πολλά. Η χώρα κατατάσσεται προτελευταία στον δείκτη glass ceiling του Economist. Η απόσταση μεταξύ νέων αντρών και γυναικών είναι από τις μεγαλύτερες στις πλούσιες χώρες.

Έρευνα δείχνει ότι το ποσοστό των Κορεατών που δεν είχαν σεξουαλική επαφή επί ένα χρόνο τριπλασιάστηκε από το 2001 (36%). Οι άντρες κυρίως ακούσια, οι γυναίκες μάλλον επειδή δεν τους αρέσουν οι απόψεις των αντρών.

Μπορεί η φιλία να αλλάξει τη νοοτροπία;

Έρευνα του David Kretschmer από την Οξφόρδη δείχνει ότι τα αγόρια που κάνουν παρέα με κορίτσια γίνονται πιο ισότιμα στις αντιλήψεις τους για τα φύλα – χωρίς να αλλάζουν οι απόψεις των κοριτσιών. Όπως εξηγεί, τα αγόρια μαθαίνουν ότι οι φίλες τους περιμένουν ισότητα και το σέβονται, ιδίως επειδή τα περισσότερα θέλουν σχέση μαζί τους.

Πιθανή λύση είναι η έγκαιρη παρέμβαση. Πείραμα σε νηπιαγωγεία στις ΗΠΑ, με την ονομασία «Buddy Up», έδειξε ότι όταν αγόρια και κορίτσια ενθαρρύνονται να κάνουν κοινές δραστηριότητες, μαθαίνουν να συνεργάζονται και να ξεπερνούν τις προκαταλήψεις.

Η συχνή και θετική αλληλεπίδραση χτίζει σεβασμό και ισότητα. «Η φιλία μοιάζει απλή», λέει η Καραμάν, «αλλά είναι ένα ισχυρό βήμα προς την πραγματική ισότητα».